Hujjatul Islam Ustad Syed Jawad Naqvi
(Mkuu wa shule Jamia Urwatul Wuthqa – Lahore)
Imetolewa katika msikiti wa: Masjid Baitul ul Ateeq
Lahore – Pakistan
Agosti 4, 2023
HOTUBA YA KWANZA: UADILIFU UNAPASWA KUSIMIKWA KATIKA HULKA YA MWANADAMU
Ninawausieni nyinyi pamoja na kuiusia nafsi yangu kumcha Mwenyezi Mungu, na nawasisitizieni kuyasimamisha maisha yenu katika misingi ya Uchaji Mungu. Tambueni kuwa ucha Mungu ni mjumuiko wa mipango na mikakati kutoka kwa Mwenyezi Mungu yenye kumlinda mwanadamu. Mikakati anayopaswa kutekeleza katika maisha yake ili apate kufanikiwa. Na ikiwa maisha yatatoka kwenye mipaka ya ucha Mungu, basi yatakuwa ni maisha yaliyojaa ufasiki, uhuni, ukafiri na ukandamizaji. Maisha ambayo matokeo yake ni kuangamizwa kwa mwanadamu. Misiba wanayopata watu kutokana na matendo yao wenyewe ni matokeo ya maisha bila ya ucha Mungu. Mwenyezi Mungu aliweka utaratibu huu mkamilifu ili kutukinga na siku hii ambayo hatuna pakukimbilia. Hasa, wale ambao Mwenyezi Mungu aliwapa mpango huu ili waweze kuishi maisha ya ulinzi na kuendeleza mipango kwa ajili ya jamii nzima ya binadamu kuishi kwa usalama.
Katika dhehebu la Shia Uadilifu ni jambo la msingi lakini kwa bahati mbaya imehamia katika Uadilifu wa Mwenyezi Mungu pekee ingawa Mwenyezi Mungu ameiweka Uadilifu kama kiungo muhimu katika maisha ya mwanadamu na jamii nzima kwa ujumla. Majadiliano katika Quran yanayohusiana na Uadilifu yanahusiana na mfumo wa uadilifu ambao Mwenyezi Mungu ameuweka kwa ajili ya wanadamu. Tukisema Uadilifu chanzo chake ni kuwa inatokana na sifa za kiungu basi inatupasa pia kufahamu fika kuwa bila shaka, uadilifu uo huo unahusiana moja kwa moja na wanadamu. Hii ina maana kuwa maamuzi, amri, na matendo ya Mwenyezi Mungu yanayohusiana na wanadamu, na ulimwengu kwa ujumla yanatokana na uadilifu wake na ndiposa uadilifu na dhulma hudhihirika wazi wazi katika maisha ya wanadamu.
Hapa ndipo yalipoanza mabishano ya je Mwenyezi Mungu anapofanya lolote kwa ajili ya wanaadamu tendo lake hilo linapaswa kuhesabiwa kuwa ni uadilifu au la? Na Je, ikiwa itatokea kuwa Mwenyezi Mungu atawaadhibu na kuwatelekeza watu wema na kuwalipa kwa mema wahalifu na kuwatukuza je kitendo hiki kwa kuwa kimefanywa na Mwenyezi Mungu kitahesabiwa kuwa ndio uadilifu? Kunayo baadhi ya madhehebu yaliosema ikiwa Mwenyezi Mungu atafanya hivi basi hakuna pingamizi kwa sababu mtendaji ni yeye Mwenyezi Mungu na kwake kila jambo kinawezekana kwa ibara nyengine hakuna la kumshinda, lakini wanavyuoni wengine kama wanavyuoni wa madhehebu ya Kishia wanasema jambo hili haliwezekani kwa Mwenyezi Mungu si kwa sababu kuna jambo lililokuwa zaidi ya kudura zake bali ni kwa sababu ni dhidi ya Uadilifu wa Mwenyezi Mungu. Hivyo tunaona ni jinsi gani mjadala huu wa haki ya kiungu ulivyokuwa na unahusiano mubashara na wanadamu.
Katika Quran Mwenyezi Mungu ameuchukulia Uadilifu kama msingi wa maisha ya mwanadamu, na kuufanya kuwa ndio msingi mkuu. Kulingana na msamiati ‘Uadilifu’ unamaanisha kudumisha usawa (kutenda haki pasi na kupendelea upande wowote ule). Kama Quran inavyosema Uadilifu unaanzia kwenye kiini cha maisha ya mwanadamu na katika uwanja wa vitendo vyake basi huwa na dori lufufu zaidi. Japo tunauchukulia Uadilifu kuwa ni kwa maana ya usawa hili halimaanishi kwamba mwanadamu anapaswa kuweka kila kitu sawa bin suluhu, kama vile akiwa na mambo mazuri basi awe na mambo maovu pia kwa usawa. Utawakuta kunao Wengine wanaosema kuwa maisha yanapaswa kusawazishwa katika mtazamo huu, ambao ni mtazamo wenye upotofu na ufisadi. Si kweli kuwa kama vile tuna mambo chanya katika maisha yetu basi tunapaswa kuwa na baadhi ya mambo hasi pia ili kupata uwiano. Kwa kweli watu wa kawaida hujaribu kufanya aina kama hii ya kusawazisha na sio baidi kuwa tunaweza kujipata pia katika hali hii kuwa tunafanya bila kuwa wasikivu. Mambo ambayo yanakuwa sehemu ya jamii ya wanadamu mwanadamu huanza kufanya hivyo bila uangalifu. Kama Quran inavyosema wanajidanganya na hawana akili. Uhalifu huu hutokea kwa wingi wakati sisi bila kuwa na akili tunajaribu kufuata kila mtu. Hatuwezi kusawazisha mambo mazuri kwa kufanya idadi sawa ya mambo mabaya. Uovu uwe wa ukubwa wa atomi au mzigo ni ufisadi na uonevu. Ukifanya Haramu kwa idadi ndogo au kubwa, zote mbili ni mbaya. Iwe unazungumza uwongo mdogo na mtoto au na jumuiya, zote mbili ni za uonevu. Mtu anapozama kwenye maji haijalishi ameingia ndani kwa kina kipi. Katika mambo chanya unaweza kwenda mbele sana na hakuna kizuizi. Mambo hayo ambayo tumeyapa jina la mambo ya dunia lakini Mwenyezi Mungu hakuyataja kuwa ni uhalifu au dhambi na ni matendo ya kidini kama kufanya kazi kwa ajili ya kutafuta riziki. Tunachukulia huu kama ulimwengu ambapo mtu huyu anafanya kazi mchana na usiku. Mwenye kuoa, akapata watoto, anafanya kazi kwa bidii kutafuta riziki kwa njia iliyo sawa kama alivyoamrishwa na Mwenyezi Mungu basi anafanya mambo ya kidini au ya kidunia? Na vivyo hivyo pia anafanya ibada ambayo ni wajibu. Sio kwamba kufanya kazi kwa bidii ili kupata riziki au kupata elimu sio ulimwengu. Kupata elimu yenye manufaa ambayo ni muhimu kwako, maisha, dunia, jamii, taifa, vizazi na akhera ni dini. Ikiwa mwanadamu kwa amri ya Mungu anaendesha serikali basi hii ni dini. Kwetu sisi mtu wa dini ni yule anayekwenda msikitini, akaswali, akafunga na kula pesa safi ya dini kwa ajili ya sadaka na wala hapati chochote. Huu ni ulimwengu kwa mgawanyiko wetu lakini kwa dini ni mtu asiyefaa. Katika riwaya imetajwa kwamba mtu anayeweka mzigo wa maisha yake kwa wengine ni mtu aliyelaaniwa. Kama vile baba wa nyumbani anavyopata mapato na mwana mdogo ameketi kwenye rununu au anaendesha pikipiki. Mtu wa namna hii amelaaniwa na hapendezwi na Mwenyezi Mungu. Chukua mzigo wa maisha yako kwenye bega lako mwenyewe.
Tunahitaji kuwa na mtazamo mpya juu ya migawanyiko hii ambayo tumeunda kati ya dini na ulimwengu. Ikiwa mtu anasoma dini ili aweze kutoa mihadhara na kupata pesa, basi huyo ndiye mtu mbaya zaidi wa kidunia anayeuza dini. Hao wengine wanauza dunia na sio dini ambayo haitakiwi kuuzwa bali huyu anauza udini. Baadhi ya vitu haviwezi kuuzwa kama wanawake, watoto, taifa, ubinadamu, dhamiri, wajibu, maadili, utu, n.k. Kuna vitu vingine vingi vilivyofanywa na Mwenyezi Mungu ili viuzwe lakini si vitu hivi.
Tukisoma dini basi tutaelewa vigezo hivi vya mgawanyiko. Kitu chochote ambacho Mwenyezi Mungu amekifanya kuwa muhimu kwa wanadamu kuwawekea vikwazo hivyo sio Uadilifu. Kama kupata elimu hakuna kikomo na unapata kadri ya uwezo wako. Vile vile kwa sifa nyingine za ukamilifu hakuna kikomo na huwezi kupata upeo unaowezekana. Quran inasema jipatie Taqwa kwa kadiri ya nguvu zako, uwezo wako na hakuna kituo cha mwisho unapopaswa kuacha. Lakini je, Mwenyezi Mungu ameweka mpaka wowote ambao mwanadamu hawezi kuuvuka, basi hilo pia halipo. Hata sifa moja ni kubwa sana hivi kwamba huwezi kupata mpaka wake.
Ikitokea hata chembe ya uovu basi wewe uko nje ya haki (Uadilifu). Kwa wema , sifa vile vile Uadilifu haimaanishi kwamba utaacha wakati fulani lakini hakuna kikomo. Kwa hivyo ni nini maana ya Uadilifu? Mwanadamu anapaswa kuanza kutoka kwa utu wake mwenyewe. Kama Aya inavyosema kama unataka kupata Taqwa katika maisha yako basi simamisha Uadilifu. Ikiwa huwezi kusimamisha Uadilifu basi Taqwa haiwezi kuja kwa njia nyinginezo. Sifa, sifa ni kama mbegu zilizotunzwa ndani ya utu wetu hivyo kama zikikua zingegeuka kuwa mti mkubwa. Mbegu za Fujoor na Taqwa zote mbili zimewekwa ndani ya mwanadamu na zote zitaota chochote unachotaka kukua. Moja ya mbegu hizo ni Uadilifu ambayo inabidi ikue na kuwa Taqwa. Sifa zote hizo ambazo katika kufikia ukamilifu humfanya mwanadamu afanywe kufikia ukamilifu. Kama gari imetengenezwa kwa sehemu mbalimbali na zote huunganishwa kupitia sheria fulani. Wakati mwingine sehemu ndogo ikiwa hiyo inakosekana mashine haifanyi kazi. Vile vile Mwenyezi Mungu amewafanya wanadamu kuwa mfano wa mashine na hilo hufanyika kupitia sehemu za kuunganisha na kila sehemu kuwa na uwezo fulani. Kila seli ya mwanadamu ina kazi maalum na zote zinapounganishwa basi mwili wa mwanadamu hutengenezwa. Sasa ndani ya mwili huu ubinadamu lazima uingie ndani na kwa ubinadamu vile vile vitu fulani vinahitaji kuunganishwa. Zote zimewekwa ndani yetu kama mbegu na mbegu hizi zinapaswa kukuzwa, kukua katika hali ya usawa na ikiwa sio njia, mbegu moja inakua na nyingine haifanyiki basi Uadilifu haijaanzishwa. Uwezo wote unapaswa kukua kwa usawa na hilo litatokea kupitia elimu na malezi. Kwa mbegu ya mimea unahitaji hewa, jua, udongo, maji, mchanga lakini kwa binadamu unahitaji elimu, malezi, matendo, wajibu, maadili na haya yanahitaji kukua. Mbegu hizi zote zinahitaji kukua lakini inabidi tukumbuke mashamba ya shamba yana fangasi na vichaka vya mwitu pia. Ikiwa haya yatakua basi shamba halitakuza mazao kwani shamba halina uwezo wa kulima zote mbili. Ni wajibu wa mkulima kuwa wakati wa kulima mazao anatakiwa kuondoa mbegu zote za fangasi. Analima shamba na kujaribu kuhakikisha kwamba shamba hilo halina mambo kama hayo. Mwanadamu anapaswa kuzingatia kwamba kuna vichaka vya miiba, mbegu za kuvu pia ndani ya mwanadamu. Anatakiwa kuotesha mbegu moja na nyingine atawale. Uadilifu ni kwamba anapaswa kukuza mbegu zote za sifa za ukamilifu zinapaswa kukua pamoja. Unapaswa kufanya malezi ya kina. Iwapo mwanadamu atakuza sifa chache lakini hawezi kusitawisha sifa nyingine za kibinadamu basi yeye si mtu mwadilifu na mwenye usawaziko. Na Mwenyezi Mungu atawajaalia watu waadilifu kama vile kuswali, kutoa ushahidi, kutoa maamuzi n.k. Ikiwa huna haki ndani ya utu wako basi uko nje ya mfumo. Haki ni kwamba unapaswa kulea uwezo wote na kuwafanya wote kufikia ukamilifu.
Jamii yetu imevurugika na kupotoshwa kwa sababu hakuna Mtu Mwadilifu anayekaa kwenye kiti chochote. Hakuna mtu mwadilifu kwenye kiti cha utawala, viti vya siasa, mahakama, mimbari, nyadhifa na mahali popote utaona watu tu. Maafisa katika serikali si waadilifu na kutokana na hawa jamii isiyo ya haki na isiyo na usawa itatokea. Hii lazima ibadilike kutoka kwa ubinafsi wa mwanadamu. Hii inaanza kutoka kwa Uadilifu. Msingi wa Taqwa ni Uadilifu na kitu chochote ambacho hakina usawa si salama.
HOTUBA YA PILI: UHAKIKA WA USHAURI (SHURA) SIO UCHAGUZI WALA DEMOKRASIA
- وقال عليه السلام : لاَ مَالَ أَعْوَدُ مِنَ الْعَقْلِ، وَلاَ وَحْدَةَ أَوْحَشُ مِنَ الْعُجْب، وَلاَ عَقْلَ كَالتَّدْبِيرِ، وَلاَ كَرَمَ كَالتَّقْوَى، وَلاَ قَرين كَحُسنِ الخُلْقِ، وَلاَ مِيرَاثَ كَالاْدَبِ، وَلاَ قَائِدَ كَالتَّوْفِيقِ، وَلاَ تِجَارَةَ كَالْعَمَلِ الصَّالِحِ، وَلاَ رِبْحَ كَالثَّوَابِ، وَلاَ وَرَعَ كالْوُقُوفِ عِنْدَ الشُّبْهَةِ، وَلاَ زُهْدَ كَالزُّهْدِ فِي الْحَرَامِ، ولاَ عِلْمَ كَالتَّفَكُّرِ، وَلاَ عِبَادَةَ كَأَدَاءِ الْفَرائِضِ، وَلاَ إِيمَانَ كَالْحَيَاءِ وَالصَّبْرِ، وَلاَ حَسَبَ كَالتَّوَاضُعِ، وَلاَ شَرَفَ كَالْعِلْمِ، وَلاَ مُظَاهَرَةَ أَوْثَقُ مِن مُشَاوَرَةٍ
Anasema Amirul muminin (a) katika semi nambari 113
“Hakuna mali yenye faida nyingi mfano wa akili, na hakuna upweke unaofarakanisha mfano wa majivuno, na hakuna akili iliyo bora mfano wa busara, na hakuna utukufu mfano wa ucha Mungu, na hakuna swahibu mfano wa hulka njema, na hakuna urithi bora mfano wa adabu, na hakuna mwongozo mfano maafikiano, na hakuna mavuno bora mfano wa thawabu, na hakuna biashara bora mfano wa amali njema, na hakuna utawa mfano wa kutojitosa katika unyenyezi, na hakuna kujizuia kuliko kuwa bora kama kujikinga na haramu, na hakuna elimu iliyokuwa bora mfano wa tafakuri, na hakuna ibada iliyo kuwa bora mfano wa kutekeleza wajibu, na hakuna imani mfano wa haya na uvumilivu, na hakuna mafanikio mfano wa unyenyekevu,na hakuna utukufu mfano wa elimu, na hakuna fahari mfano wa upole, na hakuna msaada thabiti kuegemewa mfano wa ushauri.”
وَلاَ مُظَاهَرَةَ أَوْثَقُ مِن مُشَاوَرَةٍ
na hakuna msaada thabiti kuegemewa mfano wa ushauri
Muzahara maana yake ni kunusuru, kuunga mkono, na kutoa usaidizi unaohitajika na wanadamu. Imam Ali (a) anasema kwamba hakuna msaada bora zaidi kuliko kushauriana (Mushawara). Hii inaimarisha mgongo wa mwanadamu. Mwanamume anapotoka kutafuta kitu fulani shambani anakuwa na wenzake, wafuasi ambao wako nyuma yake kwa sababu yuko mbele akiongoza mradi. Zaheer inamaanisha kuunga mkono mgongo. Wakati wapiganaji wanatoka kwa vita mstari wao wa usambazaji uko nyuma.
Usaidizi wa kuaminika na bora zaidi kwa mgongo ni mashauriano kama Ali anasema. Yeye (a) amefanya hivi na alipohitaji zaidi hakuwa na mtu wa kushauriana. Lakini katika utawala wa Khalifa mashauriano bora zaidi yalitolewa na Ali (a) licha ya kuwa na tofauti. Huu ni ubora katika utu na uwazi aliokuwa nao Ali (a) na tunatamani wafuasi wa Ali pia wawe na haya. Mwanadamu anapokuwa na dhamira kuu iliyotukuka anakuwa mshauri kwa wapinzani wake. Ali (a) alipoulizwa ni kwa nini masuala haya yanakuja katika utawala wako ambapo kabla haukuwepo. Akajibu kuwa mimi ni mshauri wao na wewe ni wangu. Ali alikuwa na uzoefu wa kutoa mashauriano.
Mushawara ni aya ya Quran, ambapo Mwenyezi Mungu anamwamrisha Mtume (s) kuwafanya washauri na nasaha zako. Watu waliunda kutoelewana sana kutokana na aya hizi. Watu walidhani kwamba mfumo wa Mtume (saww) ungepitia demokrasia katika muktadha wa aya hizi. Wanasema watu watoe mashauriano kwa njia ya kura kwa wabunge kisha wabunge washauriane na kutunga sheria. Kutokuelewana huku katika kizazi cha leo kumeleta uharibifu mkubwa. Zamani haikuwepo, lakini tangu Waislamu waimarishe demokrasia imekuwa njia mbadala ya utawala wa Mwenyezi Mungu. Suala lilikuwa ni jinsi ya kuthibitisha kwamba sisi tumechukua haki za utawala kutoka kwa Mwenyezi Mungu na kuwaweka watu juu yake, na wakathibitisha kupitia Aya hizi kwamba Mwenyezi Mungu anaomba kushauriana na watu.
Unapaswa kuwauliza wanachuoni hawa kwanza nini maana ya Mashwara? Je! unajua neno hili lilitokana na mzizi gani katika Kiarabu? Je, umewahi kurejelea msamiati na kile unachotoa? Katika Urdu tunafanya tafsiri ya Mashwara kama kutoa maoni na kuchukua maamuzi.
Mashwara kulingana na sheria za lugha ya Kiarabu yanatoka kwa neno la msingi “Oga”. Mwarabu alitumia neno hili kuhusiana na nyuki. Nyuki hufyonza nekta kutoka kwa maua na kuichakata kwa kutumia vimeng’enya vilivyomo ndani ya mwili. Maua hayana asali, ina malighafi. Na familia nzima ya nyuki kwa wingi hukusanya nekta , hubadilisha asali na mahali kwenye mtandao wa asali. Sasa mwanadamu analeta sega lote la asali ambalo lina nta vilevile ambalo si la kuliwa. Mwanadamu ana ujuzi huu wa kunyonya asali vizuri kutoka kwenye sega la asali na neno hili la Kiarabu kama “Oga”. Mwanadamu anaoga, nyuki wanatengeneza sega kwa asali na sasa mwanadamu anachimba. Na kila mtu hajui jinsi ya kuchimba, wengine hujaribu tu kufinya na wataalam tu hutoa asali kutoka kwa sega. Hili si jambo la kipekee kwa kuchana bali ni kwa kitu chochote chenye thamani ambacho kimefichwa, kilichofichwa kisha kukipata na kukitoa kile kutoka mahali pake pa siri kwa Kiarabu kinajulikana kama “Oga”. Wakati Waarabu wa kale wanaenda sokoni kununua farasi. Kupata sifa za farasi sio kitu rahisi, kwa hili kuna wataalam ambao hufanya tathmini kama jambo moja wanalofanya ni kupanda farasi kwenye uwanja kwenye soko. Kutathmini farasi na kupata aina ya farasi pia ni “Oga”. Kuna baadhi ya watu ambao ni wazuri kimwili au kiroho, basi ikiwa mtu atatoa neno hili la Kiarabu pia kama Mvua. Kitu chochote ambacho ni kizuri lakini kimefichwa, kukigundua na kukitoa kwa Kiarabu ni “Shawr”.
Kwa hivyo sasa Mashwara haitoi maoni au kupiga kura au ushauri. Ina maana ya kuleta mambo ya siri ya kitu fulani. Kama nataka kufanya kitu, kama kununua gari lakini si vitu vingi vinajulikana kwangu, kwa hivyo mimi huchukua mtaalam na analeta vitu vilivyofichwa, huyu ni Mashwara. Kama vile Ishara nayo ni sawa, maana yake ni kuelekeza kwenye kitu ambacho hakikuonekana kwa urahisi lakini ukaelekeza kwenye kitu kilichofichika au kisichokuwa machoni mwa kitu au kutokuzingatia. Kugundua vipimo vilivyofichwa vya kitu ni Mashwara.
Quran imetoa mwongozo kwamba Mashwara maana yake ni kushauriana ili kujua mambo yaliyofichika ya kitu. Na hii ni kitu unachofanya unaponunua simu, na unapokuja kujua mambo mazuri na mabaya. Kupiga kura bila msamiati wowote kunaitwa kushauriana.
Wa Amruhum shura baynahum. Kuna upotoshaji juu ya upotoshaji, wanasema utawala unapaswa kupitia kura. Kwa hiyo Amr ina maana ya utawala katika kila aya? Unahitaji kujifungia kupitia sheria na sayansi kadhaa. Je, Mwenyezi Mungu anasema kwamba mimi ninamteremshia Wahy na nyinyi nendeni mkawashauri watu kutatua masuala? Huku kutakuwa ni kukanusha Wahy na dini.
