Hujjatul Islam Ustad Syed Jawad Naqvi
(Mkuu wa shule Jamia Urwatul Wuthqa – Lahore)
Imetolewa katika msikiti wa: Masjid Baitul ul Ateeq
Lahore – Pakistan
Mei, 26 2023
HOTUBA YA KWANZA:DORI LA UCHA MUNGU KATIKA KUTATUA MIZOZO BAINA YA WAUMINI
Ninawausieni nyinyi pamoja na kuiusia nafsi yangu kumcha Mwenyezi Mungu, pamoja na kuwasisitizieni kuyasimamisha maisha yenu katika misingi ya Uchaji Mungu. Tambueni kuwa ucha Mungu ni mjumuiko wa mipango na mikakati kutoka kwa Mwenyezi Mungu yenye kumlinda mwanadamu. Mikakati anayopaswa kutekeleza katika maisha yake kwa ukamilifu ili apate kufanikiwa. Na ikiwa maisha ya yatatoka kwenye mipaka ya ucha Mungu, basi yatakuwa ni maisha yaliyojaa ufasiki, uhuni, ukafiri na ukandamizaji. Maisha ambayo matokeo yake ni kuangamizwa kwa mwanadamu. Misiba wanayopata watu kutokana na matendo yao wenyewe ni matokeo ya maisha bila ya ucha Mungu. Mwenyezi Mungu aliweka utaratibu huu mkamilifu ili kutukinga na siku hii ambayo hatuna pakukimbilia. Hasa, wale ambao Mwenyezi Mungu aliwapa mpango huu ili waweze kuishi maisha yenye ulinzi na kuendeleza mipango kwa ajili ya jamii nzima ya binadamu kuishi kwa usalama.
Katika mizozo baina ya waumini kwa sababu ya biashara au kitu kingine mwanadamu anapaswa kupata Taqwa kwa sababu hapa ndipo mwanadamu anahitaji ulinzi.
Ni kweli, tunaweza kushinda migogoro kwa kupigana, lakini kwa uhalisia tutakuwa tumepoteza kitu kikubwa zaidi. Mfano utakuta mambo ambayo hatuna haki nayo tunayachukua kwa nguvu na kudhani sisi ni washindi lakini kiukweli tumepoteza sana. Na lau kama tusingechukua chochote ambacho hakikuwa haki yetu basi tungepata mengi. Katika mambo ya kawaida, yawe makubwa, madogo, yanayohusiana na mali, biashara, urithi, shughuli, mtu hujikuta ameingia kwenye migogoro na watu wa karibu naye na marafiki wa kipekee. Ni kana kwamba Shetani wa mtu ni kila mtu mwenye ukaribu naye. na wale ambao hawako karibu naye sio wa Mashetani wala waovu. Kipindi ambacho Mashetani wanapaswa kuwa wale wanaokutoa kwa Mwenyezi Mungu na katika njia iliyo nyooka.
Ukitazama historia huku umemakinika, utakuta kuwa watu wa awali na chachu ya kudanganya watu ni wazazi. Ukandamizaji wa kwanza ambao wazazi hufanya ni kuwaondoa watoto kutoka katika njia iliyokuwa sahihi, na kuwaweka katika mwelekeo mbaya. Kisha wanaowafuata unyo unyo ni marafiki zetu wanaotudanganya, unaweza kuona jinsi ambavyo marafiki zetu wametuongopea. mfano huenda ukawa na ari ya kusoma kitu kizuri na chenye manufaa lufufu lakini rafiki yako, mwandani, akakutenga na njia iliyo sawa. Na kipindi anapokuwa yeye ni kizuizi kati yako na kheri hii basi huwa amejivika vazi la Shetani. Ndugu, marafiki, maswahaba ndio wanaokutenganisha na njia iliyo sawa. Wakati mtu anajizatiti kuingia kwenye njia sahihi basi utakuta familia nzima husimama kidete na kuzusha vurumai huku wakisaili ni njia gani hii umemweka mtoto wako? Shetani ndiye anayekutenga. Shetani maana yake ni kujitenga. Unaona watoto wengi wanaingia shule na wengi wanaacha shule ya msingi na kisha kupungua zaidi hufanyika na hadi hesabati ni wachache wanaofikia wengi huacha shule. Sababu moja kubwa ni walimu wanaokatisha watoto elimu na kuwatenganisha. Na unapojitokeza basi adui mkubwa anayefuata ni vyombo vya habari. Leo kwenye vyombo vya habari kila mtu ameunganishwa na kila mtu kupitia simu za mkononi ambapo kila mtu amekuwa wa Shetani na unasikiliza haya yote ya Shetani na kusoma machapisho yao. Ukiambiwa usome aya 10 za Quran hutasoma bali unasoma post za kila shetani kila siku. Mwalimu anakagua machapisho; wafanyakazi wanafanya ofisini kwa kuacha majukumu haya. Tuna mvuto mkubwa sana katika mambo haya ya Kishetani.
Tunapata mabishano na watu wa karibu lakini sio na wageni. Ingawa wasiojulikana wanaweza kuiba, kukuiba nyakati fulani. Lakini hauingii kwenye mabishano na watu wasiojulikana na wasiojulikana. Unapigana na jamaa, wanafamilia, majirani, washirika wa kibiashara, wateja, marafiki, wafadhili na wale wote walio karibu nawe. Mizozo hii hutokea pale tu Taqwa inapoisha na hapa ndipo Fisk anapomuelewa mtu. Katika mabishano tunataka kutawala kila wakati. Wanachuoni wamekatazwa kufanya MIRA ambayo ina maana ya mazungumzo yasiyo na maana, yasiyo na lengo, majadiliano. Kama vile mtu anavyosema jambo lisilofaa, wengine wanasema hii haikuwa sahihi na masaa hupita katika hili na kisha uadui, hasira huanza. Huko Mira hakuna kilichoshiba zaidi ya ubora wako. Alafu kwa kumfanya mtu akukomeshe ukidhani umeshinda lakini kiukweli umepata hasara kubwa kwa kupoteza utu wako, uanaume, Karamat (uzee). Katika hali hizi unahitaji ulinzi. Ikiwa kuna Taqwa, utaratibu wa ulinzi basi uwezo ambao Mwenyezi Mungu ametupa hautapotea bure. Mara nyingi katika mabishano kuna ubinafsi na kosa kubwa zaidi ni hili ambapo mwanadamu hushindwa na ubinafsi wake na kujionyesha. Mara nyingi sisi huchanganyikiwa kwa sababu ya ubinafsi. Ikiwa tutasawazisha Ego yetu mabishano mengi yangeisha yenyewe. Kama Mtume (saww) alivyosema, mtu shujaa zaidi ni yule anayeweza kujitawala. Wakati fulani mtu anashambulia nafsi yetu kwa kufanya mauaji ya tabia zetu. Kuna baadhi ya watu kama nge ambao huuma, kama nyoka ambao wanaonekana wazuri pia lakini wana sumu kutoka ndani. Wale wanaotabasamu kwa nje wana sumu kali kutoka ndani. Tunawaamini na wanatuchoma. Wengine ni kama nge ambao sifa yao ni kuuma bila kuuliza. Hawachunguzi wewe ni nani, watauma na kuumwa tu. Hivi kuna baadhi ya watu tabia zao ni kushambulia nafsi ya wengine. Katika mkusanyiko wowote wangeweza kumdhihaki mtu na kisha ubinafsi wa mtu huyo hutokea na kutoka hapa mzozo huanza. Vita hii ya ego huanza bila lazima.
Katika mabishano kama haya Taqwa ni ya aina tofauti ambayo inamaliza ubinafsi huu. Ujuzi wa dini hauanzii na sarufi ya Kiarabu na unapofika wakati wa kuifahamu Quran tayari wameshakuwa wasomi. Katika Usufi masomo huanza na mwalimu kwa kuvunja ego ya mwanafunzi kwanza. Mwenye ego ni kazi bure kuwafundisha sarufi ya Kiarabu. Ukimuelimisha mtu mwenye ubinafsi basi elimu hiyo ingeongeza ubinafsi wake. Masufi wangemwomba mwanafunzi awe ombaomba hata kama wewe ni tajiri. Wanawaomba waende kuomba mbele ya chakula cha wengine. Sio kwamba pesa hazipo, ni kuvunja ubinafsi wao. Hivi ndivyo wangewalea wanafunzi. Ego ni jina la kujiweka mbali na Mwenyezi Mungu na hili ni somo la kwanza ambalo Sufi hutoa na kisha wanaendelea kutathmini kuona kama mabadiliko yoyote yamekuja au la. Dervish huweka bakuli la kuomba kwenye shingo ili kuvunja ego yao. Katika historia Masultani wakubwa waliokuwa wameketi kwenye viti vya enzi ambao walitaka kuwa Masufi, ilibidi waweke bakuli la kuomba shingoni mwao. Bakuli hili halikutokana na kunyimwa lakini lilikusudiwa kuvunja ubinafsi. Kisha wanalea baada ya hayo.
Ubinafsi ndio kitu cha kwanza kinachomsumbua mwanadamu kwa njia nyingi. Katika mgogoro egos ni katika mgongano. Unaweza kuona hii kati ya mume na mke, ndugu na mtu ambaye si mfuasi wa ego yake kukaa mbali. Katika mabishano hayo unahitaji Taqwa.
Mizozo hiyo ambapo haki za mtu zinahusika kama urithi, uhusiano wa kibiashara ambapo mtu ana haki kwa mtu ambaye hayuko tayari kutoa. Kwa mabishano ya nafsi Taqwa ni tofauti lakini kwa mabishano yanayohusiana na haki Taqwa Quran inaitaja kama Kist au Adl, ambayo Quran inaiona kama Taqwa. Migogoro ya haki hizo ambayo hufika mahakamani kama baadhi huitwa kesi za madai, kuna baadhi ya kesi ambapo uhalifu unahusishwa. Hii ni kesi ya jinai ambayo huenda kwenye mahakama za jinai.
Katika Surah Maida, aya no 8
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ ۖ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَىٰ أَلَّا تَعْدِلُوا ۚ اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ {8}
Enyi mlio amini! Kuweni wasimamizi madhubuti kwa ajili ya Mwenyezi Mungu mkitoa ushahidi kwa haki. Wala kuchukiana na watu kusikupelekeeni kutofanya uadilifu. Fanyeni uadilifu. Hivyo ndio kuwa karibu mno na uchamngu. Na mcheni Mwenyezi Mungu. Hakika Mwenyezi Mungu anazo khabari za mnayo yatenda.
Katika mabishano njia ya kuyatatua imewasilishwa na Quran. Aya inawazungumzia Waumini, lakini wale walioamini kwa moyo na sio wadai wa uongo kama Quran inavyosema kuwa ni wadanganyifu. Aya hii ni kwa wale ambao imani yao imeshuhudiwa. Quran inasema katika aya hii nyinyi kuweni wenye kusimama kwa ajili ya Mwenyezi Mungu, na kuweni wenye kushuhudia kwa uadilifu. Isitokee kwamba ikiwa una uadui na mtu basi isiwe msingi wa dhulma. Hata kama ni adui yako basi wakati wa kushuhudia, basi fanya uadilifu ikiwa wewe ni Muumini wa kweli. Muumini anayedai uwongo hawezi hata kudumisha uadilifu kwa ndugu yake mwenyewe, rafiki muumini basi anawezaje kufanya hivi kwa ajili ya adui. Leo jamii zetu zenye shauku ni vipofu katika uadui. Washiriki wa madhehebu hawangeweza kamwe kushughulikia uadilifu na maadui zao. Wanachukulia Halali kunyakua kila kitu cha adui yao. Uadui usiwe msingi wa wewe kutoshughulika kwa usawa. Quran inasema simamisheni uadilifu na hili liko karibu zaidi na Taqwa. Na basi chukueni taqwa na Mwenyezi Mungu anazo khabari za mnayo yatenda.
Kuna aya nyingi zinazohusiana na somo hili ambalo ni mada muhimu, ya vitendo ya kijamii ambayo ni Kist o Adl. Kwanza tujue nini maana ya kuweka haki na usawa. Kisha kuna uhusiano gani na Taqwa? Ali (a) ameeleza maana hii kwa uzuri kwamba Taqwa inatokana zaidi na uadilifu kuliko hata ibada. Uadilifu ni machimbo ya dhahabu ambayo kwayo mfumo wa Uislamu unaanzishwa. Ulimwengu na mfumo wa mwongozo kwa mwanadamu pia huwekwa kwa haki. Tumebadilisha Adl katika maana nyingine katika theolojia. Tutajadili Kist au Adl kwa undani zaidi baadaye.
HOTUBA YA PILI: MAANA HALISI YA TAFAKURI NA FAIDA ZAKE LUKUKI
- وقال عليه السلام : لاَ مَالَ أَعْوَدُ مِنَ الْعَقْلِ، وَلاَ وَحْدَةَ أَوْحَشُ مِنَ الْعُجْب، وَلاَ عَقْلَ كَالتَّدْبِيرِ، وَلاَ كَرَمَ كَالتَّقْوَى، وَلاَ قَرين كَحُسنِ الخُلْقِ، وَلاَ مِيرَاثَ كَالاْدَبِ، وَلاَ قَائِدَ كَالتَّوْفِيقِ، وَلاَ تِجَارَةَ كَالْعَمَلِ الصَّالِحِ، وَلاَ رِبْحَ كَالثَّوَابِ، وَلاَ وَرَعَ كالْوُقُوفِ عِنْدَ الشُّبْهَةِ، وَلاَ زُهْدَ كَالزُّهْدِ فِي الْحَرَامِ، ولاَ عِلْمَ كَالتَّفَكُّرِ، وَلاَ عِبَادَةَ كَأَدَاءِ الْفَرائِضِ، وَلاَ إِيمَانَ كَالْحَيَاءِ وَالصَّبْرِ، وَلاَ حَسَبَ كَالتَّوَاضُعِ، وَلاَ شَرَفَ كَالْعِلْمِ، وَلاَ مُظَاهَرَةَ أَوْثَقُ مِن مُشَاوَرَةٍ
Anasema Amirul muminin (a) katika semi nambari 113
“Hakuna mali yenye faida nyingi mfano wa akili, na hakuna upweke unaofarakanisha mfano wa majivuno, na hakuna akili iliyo bora mfano wa busara, na hakuna utukufu mfano wa ucha Mungu, na hakuna swahibu mfano wa hulka njema, na hakuna urithi bora mfano wa adabu, na hakuna mwongozo mfano maafikiano, na hakuna mavuno bora mfano wa thawabu, na hakuna biashara bora mfano wa amali njema, na hakuna utawa mfano wa kutojitosa katika unyenyezi, na hakuna kujizuia kuliko kuwa bora kama kujikinga na haramu, na hakuna elimu iliyokuwa bora mfano wa tafakuri, na hakuna ibada iliyo kuwa bora mfano wa kutekeleza wajibu, na hakuna imani mfano wa haya na uvumilivu, na hakuna mafanikio mfano wa unyenyekevu,na hakuna utukufu mfano wa elimu, na hakuna fahari mfano wa upole, na hakuna msaada thabiti kuegemewa mfano wa ushauri.”
Kutafakari ni kitendo cha akilil ambacho kwayo tunapaswa kuelewa maana ya Kutafakari. Haji Hakim Sabzwari (r.a) ameeleza maana nzuri ya Kutafakari. Ameandika Mantiki na Falsafa katika mfumo wa ushairi jambo ambalo ni gumu kulifanya. Utangulizi mzuri sana alioufanya ni wa Fikr (Kufikiri). Anasema ni Harqatul Akilie minal mabadi. Ina maana Akili inapoanzia kwenye chanzo chake na kuelekea kwenye nia (madhumuni) basi harakati hii ni Fikr. Hii ina maana pale mtu yeyote anapotaka kuelewa jambo ambalo hana ufahamu nalo, mwanadamu huanza kutafakari (Ghaur) na kufikiri (Fikr). Ghaur ina maana ya kuingia ndani kabisa. Fikr ina maana unapotaka kuelewa kitu kwanza lazima uone ni kiasi gani cha taarifa zinazohusiana na somo hilo zipo kwako. Akili yako inaingia kwenye kumbukumbu ili kuleta habari. Kisha hatua inayofuata ni kupanga taarifa hizi zote katika kumbukumbu yako na mpangilio huu na shirika vinapaswa kuwa hivi kwamba mpangilio huu wenyewe hugundua uelewa wa mambo ambayo ulitaka kuelewa. Hii ni Kutafakari. Wataalamu wa istilahi nao wamefanya vivyo hivyo. Kama vile Raghib Isfahani anavyosema Fikr ni mwendo wa kurudi nyuma na mbele wa akili, ina maana Akili inakwenda na kurudi. Akili inatoka kwenye vitu vinavyoeleweka kuelekea kwenye vitu ambavyo ufahamu upo na inarudi na kurudi kiasi kwamba kitu ambacho hakikuwa na uwezo wa kuelewa mwanadamu anakielewa. Kuna aya nyingi ndani yake Quran imewasilisha Aya za Mwenyezi Mungu kisha ikasema kuwa hizi ni za wale wanaofanya Kutafakari.
Katika aya moja ambapo Mwenyezi Mungu amemuamrisha mwanadamu kufikiri
قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُمْ بِوَاحِدَةٍ ۖ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَىٰ وَفُرَادَىٰ ثُمَّ تَتَفَكَّرُوا ۚ مَا بِصَاحِبِكُمْ مِنْ جِنَّةٍ ۚ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِيرٌ لَكُمْ بَيْنَ يَدَيْ عَذَابٍ شَدِيدٍ {46}
Sema: Mimi nakunasihini kwa jambo moja tu – ya kwamba msimame kwa ajili ya Mwenyezi Mungu, wawili-wawili na mmoja-mmoja; kisha mfikiri. Mwenzenu huyu hana wazimu. Yeye si chochote ila ni Mwonyaji kwenu kabla ya kufika adhabu kali. (46)
Mwenyezi Mungu anamwambia Mtume waambie Waumini kwamba mimi nakunasihi kitu kimoja tu, kwamba simameni kwa ajili ya Mwenyezi Mungu mkiwa peke yenu au wawili. Imamu Khomeini (r.a) aliifanya aya hii kama ilani ya mapinduzi. Hii ina maana ya kuinuka kwa ajili ya Mwenyezi Mungu bila masharti na kisha baada ya kuinuka basi fanya Kutafakari. Kwamba mwenzenu, Mtume huyu hana kichaa. Hakika yeye ni mwonyaji tu juu ya adhabu kali inayokungojeeni.
Wangesema kuwa Mtume amekuwa kichaa (Mungu apishe mbali). Mtume anakuusieni inuka kisha ufikirie. Fikra hii sio tu katika muktadha huu mmoja kwamba Mtume si kichaa. Kuna masomo mbalimbali ambayo tunaulizwa kufikiria na kulaaniwa hufanywa kwa wale ambao hawafikiri. Nguvu ya kufikiri ni chakula cha mwongozo. Ulimwengu, mfumo wa mwongozo unafanywa ili tuweze kufikiri. Leo tunanyimwa muongozo kutokana na kutofikiri. Tumeacha kufikiri katika mfumo wetu wa elimu. Tumeunda mfumo wetu wa elimu wa sasa juu ya jambo lingine la Kishetani ambalo ni TAkiliid. Kutafakari maana yake ni kukubali kila kitu kwa kuelewa kisha kukubali, kukataa au kufanyia kazi. TAkiliid ya Mujtahid ni neno lisilo sahihi lililochaguliwa. Mgonjwa kwenda kwa daktari kutibiwa sio TAkiliid, hii ni rufaa ya mtu ambaye hajui kumwendea anayejua. Quran inasema kama hujui basi rejea kwa wanaojua. Hii sio Takiliid.
Takiliid maana yake ikiwa mtu anafanya jambo, wewe pia unaanza kufanya jambo lile lile kwa kufuata upofu bila kujua, kuelewa ni nini kinafanywa, kwa nini anafanya hivi, madhumuni yake. Kondoo wako hivi tu pale wanapochunga kwa namna ya kundi. Mbinu yao ni kwamba popote kondoo mmoja aendapo kundi hufuata hilo kwa upofu.
Sababu ya Pakistan leo kuungua ni kutokana na ukosefu wa Kutafakari.
Kuna baadhi ya mila kuhusu hili:
Ali (a) anasema
Hikmah inatoka kwa Kutafakari
Kutafakari hung’arisha Akili
Kutafakari ni kulea, kukua na kukomaa kwa Akili
Anayeweza kufikiri hawezi kuteleza kamwe
Imam Raza (a.s) anasema
Ibada si jina la Swala na Saumu kupita kiasi. Hakika ibada ya kweli ni kufanya Kutafakari (kufikiri) kwa Amr (maamrisho) ya Mwenyezi Mungu.
Imamu Sadiq (a.s) anasema
Ibada ya juu kabisa ya Abu Dhar Ghaffari ilikuwa ni kufanya Kutafakari na kuchukua Ibrat (masomo).
Mama yake Abu Dharr anasema kwamba ibada ya Abu Dharr ilikuwa kwamba siku nzima Abu Dharr alikuwa akifikiria mambo ya watu.
Ibada bora katika fadhila za Mwenyezi Mungu ni kufanya Kutafakari
Watu hufikia hadhi ya Mukhlaseen kupitia Kutafakari
Muda mmoja wa Kutafakari ni wema zaidi kuliko miaka elfu moja ya ibada
Kufikiri kwa muda ni bora kuliko ibada za muda mrefu
Mtume anasema:
Pata sehemu ya macho katika ibada. Watu wakauliza ni nini hicho? Mtume anasema soma Quran kisha ufanye Kutafakari, ambayo ni ibada ndani ya Quran.
Kutoka nje kwa ajili ya Kutafakari usiku ni bora kuliko kuabudu usiku mzima. Alipoulizwa vipi? Alisema tembelea nyumba zilizoharibiwa na ufanye Kutafakari kuhusu wapi watu waliokaa katika nyumba hizi na kwa nini hakuna anayejibu.
Hakuna elimu, ibada, au kitendo bora kuliko Kutafakari.
Wakati Kutafakari kunapokuzwa na kuwa mtu kama Shahidi Motahari jinsi alivyofaulu zaidi ya wanazuoni wengine. Wanazuoni kwa ujumla ni wale wale katika mambo mengi ya elimu, habari na hii ni kutokana na kuwafuata wanazuoni wa zamani. Baadhi ya wanachuoni kama Motahari, Sadr walifaulu kutokana na Kutafakari. Kwetu sisi wote wenye kilemba ni sawa, lakini hatuoni tofauti katika vichwa vyao chini ya kilemba. Mawazo ya Motahari ni tofauti. Unasoma vitabu vya Kiongozi Mkuu na vingine; unaweza kuona tofauti ya wazi.
Maimamu wanaposema kwamba kilicho bora zaidi ni Kutafakari, basi inatupasa kutambua kuwa katika jambo hili pana kitu chenye umuhumi kinachofaa kuzingatiwa. Pasi na hivyo wangeweza kusema fuata kile tunachosema bila kuongeza jambo la ziada. Lakini badala yake wakasema fikirini juu ya kila tunachosema na bali hata katika Quran ambayo yote ni sahihi kwani ni kitabu kisichokuwa na shaka ndani yake, lakini bado amri inatolewa kuwa tunapaswa kuwa ni waja wenye kutafakari juu ya aya zake.
