Hotuba ya Ijumaa – 15 Julai 2022
Hujjatul Islam Ustad Syed Jawad Naqvi
(Mkuu wa shule Jamia Orwatul Wuthqa – Lahore)
Imetolewa: Msikiti wa Baitul Ateeq
Lahore – Pakistan
Hotuba ya 1: Je! Mwenyezi Mungu huwafanya nini wenye matamanio ya uongozi?
Ninawausieni nyinyi pamoja na kuiusia nafsi yangu kumcha Mwenyezi Mungu, na nawasisitizieni kuyasimamisha maisha yenu katika misingi ya Uchaji Mungu (Taqwa).
Tambueni kuwa ucha Mungu ni mjumuiko wa mipango na mikakati kutoka kwa Mwenyezi Mungu yenye kumlinda mwanadamu. Mikakati anayopaswa kutekeleza katika maisha yake ili apate kufanikiwa.
Na ikiwa maisha yatatoka kwenye mipaka ya ucha Mungu, basi yatakuwa ni maisha yaliyojaa ufasiki, uhuni, ukafiri na ukandamizaji, maisha ambayo matokeo yake ni kuangamizwa mwanadamu.
Na pia Maisha hayo yanakuwa yenye kukosa usalama duniani na akhera. Kuishi Duniani bila kuzingatia mipaka ya Uchaji Mungu ni sawa na kujiaandalia moto wa jehanamu hapa duniani, na pia kule akhera matokeo yake ni moto huo huo kuwa mashukio.
Na hivyo basi, uzima wa milele unakuwa ni wenye kuangamizwa pindi mwanadamu anapoishi bila ya kuzingatia mipaka ya ucha Mungu.
Imamu (a.s) anasema ukimuona mtu ambaye aghalabu dhahiri yake kwa nje ni nzuri sana na ni mpole, ni laini katika mazungumzo yake. Jihadhari naye kwa kuwa wengi wao wanafanya hivi ili kuwahadaa watu.
Wanajifanya kana kwamba kwa wingi wa kumcha Mwenyezi Mungu sauti zao hazitoki. Aina hii ya sauti hafifu anayotumia kuwavutia wengine ni udanganyifu ambao tunapaswa kujihadhari nao na tusidanganywe. Kuna watu wengi kama hao ambao wana matamanio ya dunia lakini kwa sababu ya udhaifu walionao hawakuweza kutimiza matamanio yao.
Wanaifanya dunia kama dirisha na kujaribu kuwahadaa watu kila mara bila kudhirisha upendo wao wa dunia kwa uonekano wao wa nje. Ilhali akipata fursa ya kufanya Haramu mara moja anaruka ndani yake. Hata ukiona anajizuia na mali ya haramu vilevile muepuke na wala usidanganyike naye.
Kuna wengi ambao wanajiepusha na mali ya haramu na kamwe hawali, wala hawanyakui na kurudisha, lakini wanaweza kuwa wametumbukia katika uhalifu mkubwa kama vile uzinzi. Na Ukiona anajiepusha na mali ya Haramu, na hawaangalii wasiokuwa maharimu zake, basi pia epukana naye na wala usidanganyike kwa sababu wapo wengi wanaojizuia kufanya mambo ya haramu lakini akili zao hazijapevuka. Hivyo unapaswa kuangalia ukomavu wa akili zao. Watu kama hao hukosa maono na ufahamu.
Na ufisadi wanaoufanya kwa kukosa hekima ni mbovu zaidi. Mpumbavu anaweza kusababisha uharibifu zaidi kuliko wafisadi, na wenye kufanya maasi. Na pindi ukiona kuwa akili yake pia ni nzuri basi pia usidanganyike. Unapaswa kutathmini iwapo akili yake inatawaliwa na matamanio au matamanio yamedhibitiwa chini ya akili.
Je anatumia akili dhidi ya matamanio au kwa njia nyingine? Kisha mwisho kabisa kile unachopaswa kuzingatia ikiwa vigezo vyake vyote vilivyotangulia ni vyema basi angalia upendo wake kwa uongozi usio halali, upendo wake kwa nguvu na umaarufu ni kiasi gani. Je, akipata fursa kwa haya, anajiepusha na haya pia?
Kuna watu kama hao waliopo miongoni mwetu ambao wamepoteza dunia yao na Akhera yao vile vile. Hao ndio wanaojiepusha na dunia kwa ajili ya kupata dunia. Wanataka kuwa maarufu kwa kuonyesha kujiepusha na baadhi ya mambo lakini umaarufu huu wenyewe ni wa duniani ambao wanaupata kwa kuacha mambo mengine ya dunia.
Raha ya uongozi haramu ndiyo wanaiwnia zaidi ukilinganisha na starehe nyingine za dunia kama vile chakula, mali n.k. Kuna wengine wanafurahia kula, wengine mavazi na kila mtu ana vigezo tofauti vya starehe. Lakini Walio hatari zaidi kwa dini ni wale wenye matamanio ya kupata raha ya uongozi.
Aya hii ya Quran ambayo Imamu anaiwasilisha kwa ajili ya watu hawa wanaojiepusha na dunia kwa ajili ya kuipata dunia. Alama yao ambayo Imam anataja ni kuwa watu kama hao pindi wanapoambiwa Ittaqullah Mche Mwenyezi Mungu , yenye maana ya kurekebisha na kufuata utaratibu wa ulinzi wa Mwenyezi Mungu; kwao huonekana kana kwamba ni tusi, au fedheha kwa nafsi yake kwamba ninazuiliwa na hili. Hujiambia je mimi ni mtu duni kiasi kwamba unaniambia niwe na Taqwa.
Na Sio kwamba neno Taqwa linaweza kuwasilishwa kwa maneno au njia nyingine yoyote. Lakini kwa ujumla inatakiwa waelewe kuwa taqwa hutumika kwa maana ya kumzuia mtu na kumtaka kujiepusha na tamaa, basi anapaswa kujitambua kwamba anajaribu kuelekezwa kwa heshima na ajiepushe na dhambi.
Imam anatumia neno “Ism” lenye maana ya yale madhambi ambayo yanadhoofisha dhamira, na uamuzi wa mwanadamu. “Isyaan” ni aina nyingine ya dhambi ambayo ni uasi na ukaidi. Ism ni zile dhambi au uhalifu unaodhoofisha nia na uamuzi wa mwanadamu. Aghalabu watu huwa na fikra chanya hasa kipindi wanapo jitenga kwa ajili ya kufikiria maendeleo yake mwenyewe, familia, marafiki na wakati fulani huwa na nja njema ya kufanya mambo makubwa, kushiriki katika kuchukua hatua fulani katika njia ya Mwenyezi Mungu. Lakini baadae hafanyii kazi fikra na nia yake hii kwa sababu imekuwa dhaifu.
Nguvu katika matendo ya mwanadamu huja kutokana na nia. Wale wanaosonga mbele na kuyafanya matendo yao yafikie malengo yao haya ni kutokana na nia zao zenye nguvu. Lakini ni watu wachache ambao wana nia kali kama hiyo. Hii ni Fitra ya mwanadamu ambayo humfanya mwanadamu kuunda nia njema. Nia njema hii haifiki mwisho wake kwa sababu inakuwa dhaifu katikati.
Mambo yanayodhoofisha nia ni Ism. Kuna sababu zingine nyingi zinazodhoofisha pia kama uvivu, au kutafuta raha mbadala, marafiki wengine huzua mashaka ambayo humfanya mwanadamu abadili nia. Lakini wakati fulani mwanadamu hufanya uhalifu huo unaoathiri nia ya mwanadamu. Dhambi hizi zinajulikana kama Ism.
Mtu huyu anapoambiwa mche Mwenyezi Mungu Imam anasema hupandwa na mori ya kutenda madhambi. Izzat kwa Kiarabu ina maana ya mori, ambayo ni aina hiyo ya mori ambayo inatoa upinzani kwa kitu kinachoshambulia kuingia ndani. Kitu ambacho hakivunji, kinaonyesha upinzani na hakiruhusu kitu kingine kuwa na ufanisi juu ya uwepo wake waarabu wanakiita Izzat.
Jina moja la Mwenyezi Mungu ni Aziyz, ambalo pia linamaanisha kwamba kitu kingine chochote kutoka kwa viumbe hakiwezi kuwa na ufanisi au kuingilia asili, nia, elimu na mfumo wa Mwenyezi Mungu. Dhidi ya Aziyz ni dhalili ambaye juu yake wengine huathiri utendaji kazi wake hata katika dini yake, utu. Yule ambaye ana nguvu hii ndani yake ya kutoruhusu mtu yeyote kuwa na ufanisi ni Izzat.
Miongoni mwa watu hawa wenye mori huyu ambaye ana tamaa ya uongozi ni hatari zaidi. Tunadhani kuwa wanaozini, kulawiti ndio watu wabaya zaidi ila Imam Sajjad (a) anasema mbaya zaidi kuliko hao ni wale wanaokuza tamaa, na kupenda uongozi.
Mwenye tamaa ya mambo ya kidunia anaweza kuzuiwa, kudhibitiwa lakini uharibifu unaosababishwa na mwenye tamaa ya uongozi ni hatari sana. Anaangamiza dunia, dini na akhera ya watu. Anataka kuwa kitovu cha jamii na anataka kuwaongoza kwa hivyo uharibifu wake hauwezi kulipwa.
Dalili ya mtu wa namna hii ni pale unapoona ana hamu kubwa ya uongozi na madaraka hata lau mtu huyu akishauriwa kutofanya hivi,utampata ni mwenye kutoa vijisababu viwe vya kidini, kisiasa au maswala ya kijamii almuradi tu afikie kwenye lengo lake. Mtu mwenye kuongozwa na tamaa ya umaarufu hutafuta njia mbalimbali za kuingia ndani.
Iqbal anasema akili ni mdanganyifu na mbinu nyingi. Rai ambazo mtu huyu anatoa kuhusu uongozi ni nzuri kiasi kwamba watu wanavutiwa sana. Ukijaribu kumuelewesha kwamba tamaa hii ya uongozi imekatazwa katika madhehebu ya Ahlulbayt (a.s). Matokeo yake mori ya kufanya dhambi humteka.
Atakuona kana kwamba unataka kuvunja nia yake na unataka kumueka mbali na uongozi. Atalichukulia hili kama tusi kwani alikuza nia ya uhalifu ndani yake, basi utamkuta anafanya ukaidi na kueneza propaganda kwamba umemzuia kutoka kwenye ibada hii kuu ambapo hakuwa na jengine ila kuitumikia jamii, na kutaka kueneza dini na unamuondolea kheri hizi zote.
Kamwe haimbadilishi Taqwa. Kwa kuwa Taqwa kwa watu kama hao ambao wana hamu ya uongozi ni kuondoa hamu hii ya uongozi ndani mwao lakini badala yake anakuwa mgumu na mkaidi.
Je, itakuwaje kwa mtu wa namna hii ambaye amejiingiza kwenye maradhi ya uongozi na kwa upande mwingine amekuwa mkaidi huku anasisitiza kwamba kwa hali yoyote ile ni lazima afikie matakwa yake? Anafanya ukaidi na uhalifu mwingi kupitia kila alichokuwa nacho. Kwa mtu kama huyu kuzimu ndio dawa pekee ya kumtosha na hakuna matibabu mengine zaidi ya hili.
Hapa ndipo pahali pabaya zaidi kwake. Nimetaja hili kwa kuwa aghalabu ya jamii ya Pakistani na madhehebu ya kidini yanajiingiza katika jambo hili. Kila dhehebu nchini Pakistani lina watu kama hao ambao wana tamaa kubwa ya uongozi iliyojaa ndani mwao kwa kiwango kisichoweza kufikiria. Lau kungelikuwa na mita ya kupima ungeshangaa kuona kiwango ambacho hamu hii ya uongozi iko ndani mwao. Imamu anasema Mtu huyu anajishughulisha na Khabt.
Kwa Kiarabu Khabt ina maana ya kusafiri katika usiku wa giza bila mwelekeo wowote au marudio. Kusafiri katika giza hili bila mwelekeo na marudio kuamua kutembea nje ni Khabt. Yeyote anayeingiliwa na tamaa ya uongozi anapatwa na ugonjwa huu wa Khabt. Yeye huenda kila mahali, kwa marafiki, wageni, vikundi na hatambui nini cha kufanya na yeye ni wazimu tu juu ya kupata nguvu. Kwani Khabt huyu anampanda ambapo bila ya mwelekeo anazunguka gizani bila mwanga wowote. Huyu anayetaka uongozi ni kama yule kichaa anayejaribu kila upande kupata uongozi huu.
Imamu anasema mtu huyu ambaye ni Khabti anapotoka katika kichaa hiki sababu ya kwanza ovu inayokuja katika njia yake ya kufikia uongozi, kama vile chama fulani cha siasa ambacho anaona huenda kupitia kwayo anaweza kuingia madarakani anaunganishwa navyo. Sababu hii mbaya ya kwanza inampeleka kuelekea sehemu ya mbali zaidi ya uharibifu na uharibifu. Uovu huu wa kwanza unaweza kuwa mtu, genge, kikundi, chama, msomi na mtu yeyote anayejitupa kwenye uharibifu wa mbali zaidi.
Je, mtu anapopatwa na maradhi kama haya basi Mwenyezi Mungu humfanyia nini? Je, Mwenyezi Mungu anamtazama tu ili kuona kama anafikia uongozi au la? Mwenyezi Mungu pia anampa Imdad kunyoosha kitu kinachohitajika kwake. Hii ina maana kwamba Mwenyezi Mungu ananyosha njia zote zinazompeleka kwenye maangamizo. Mtu huyu anapoingia katika kutafuta uongozi basi Mwenyezi Mungu humsaidia kwa kuweka njia mbele yake kiasi kwamba katika uovu huu hafikii lengo lake.
Wale ambao wana hamu ya madaraka unaweza kuona ni kiasi gani wana uovu. Vyama hivi nchini Pakistan vinaharibu taifa lao zima kwa ajili ya madaraka. Watakuja kwa nguvu na kuwa na hasira zaidi. Hawataki kuingia madarakani kusaidia watu, wanataka tu kupata raha ya uongozi. Wanataka kuja kwenye TV, kukaa kwenye kiti cha Waziri Mkuu na kuendeleza kiburi ambacho humpelekea kujiona kuwa yeye ni zaidi ya Mwenyezi Mungu. Kila matamanio huishia motoni lakini Mwenyezi Mungu kwa ajili ya mtu huyu mwenye tamaa ya madaraka ya kumvuta ndani ya Jahannamu huweka kizuizi kwa njia ambayo hawezi kamwe kufikia hatima hiyo.
Anakuza tamaa hii isiyoisha. Imam anasema kwa vile hana uwezo wa kufikia kiwango hicho anajaribu kuangamiza kila mtu. Unaweza kuona katika historia kwamba wale wanaotaka uongozi hawatosheki isipokuwa wanawaangamiza wapinzani wao.
Waziri Mkuu aliyepita alisema natamani kunyonga watu 500 nchini Pakistan kwa sababu kuna 500 tu ambao wana hamu ya uongozi wa serikali. Kwa hiyo alikuwa na hamu ya kuwaua ili cheo chake kiwe cha kudumu. Imam anasema anatafuta uungaji mkono wa Haramu kwa ajili ya kushika madaraka. Kile ambacho ni Halali mbele ya Allah anakifanya Haramu na kilicho haramu anakifanya Halal.
Hajali mipaka inavukwa wapi, au hata maelekezo ya kidini, hajali chochote. Anakuwa na moyo mgumu na hao ndio ambao juu yao iko laana na ghadhabu ya Mwenyezi Mungu. Hao ambao wanataka uongozi kwa uchu mkubwa wana ghadhabu ya fedheha kutoka kwa Mwenyezi Mungu.
Kisha Imamu huyu anasema; Je, kuna aliyeachwa ambaye tunapaswa kumfuata na kuwa wafuasi wake? Je mtu bora kuliko wote yupo?
Hili litaendelea katika mjadala unaofuata.
Mwenyezi Mungu awaokoe wote na maradhi haya na atuepushe na maovu ya mtu kama huyu katika ugonjwa huu.
Hotuba ya 2: Uhusiano wa Moyo wa Kimwili na moyo wa kiroho
Hekima nambari 108
وَ قَالَ عليه السلام: لَقَدْ عُلِّقَ بِنِيَاطِ هَذَا الْإِنْسَانِ بَضْعَةٌ هِيَ أَعْجَبُ مَا فِيهِ وَ ذَلِكَ الْقَلْبُ وَ ذَلِكَ أَنَّ لَهُ مَوَادَّ مِنَ الْحِكْمَةِ وَ أَضْدَاداً مِنْ خِلَافِهَا فَإِنْ سَنَحَ لَهُ الرَّجَاءُ أَذَلَّهُ الطَّمَعُ وَ إِنْ هَاجَ بِهِ الطَّمَعُ أَهْلَكَهُ الْحِرْصُ وَ إِنْ مَلَكَهُ الْيَأْسُ قَتَلَهُ الْأَسَفُ وَ إِنْ عَرَضَ لَهُ الْغَضَبُ اشْتَدَّ بِهِ الْغَيْظُ وَ إِنْ أَسْعَدَهُ الرِّضَى نَسِيَ التَّحَفُّظَ وَ إِنْ غَالَهُ الْخَوْفُ شَغَلَهُ الْحَذَرُ وَ إِنِ اتَّسَعَ لَهُ الْأَمْرُ اسْتَلَبَتْهُ الْغِرَّةُ وَ إِنْ أَفَادَ مَالًا أَطْغَاهُ الْغِنَى وَ إِنْ أَصَابَتْهُ مُصِيبَةٌ فَضَحَهُ الْجَزَعُ وَ إِنْ عَضَّتْهُ الْفَاقَةُ شَغَلَهُ الْبَلَاءُ وَ إِنْ جَهَدَهُ الْجُوعُ قَعَدَ بِهِ الضَّعْفُ وَ إِنْ أَفْرَطَ بِهِ الشِّبَعُ كَظَّتْهُ الْبِطْنَةُ فَكُلُّ تَقْصِيرٍ بِهِ مُضِرٌّ وَ كُلَّتْهُ الْبِطْنَةُ فَكُلُّ تَقْصِيرٍ بِهِ مُضِرٌّ وَ كُلُّ إِلُّ إِفُّدَهُّ ِفْعَلَهُمْ فَكُلُّ
Amirul-muuminin, amani iwe juu yake, amesema: Ndani ya mwanadamu kuna kipande cha nyama kilichoshikamana naye kwa mshipa na ni kitu cha ajabu sana ndani yake nayo ni moyo. Ina akiba ya hekima na mambo kinyume na hekima au hali mbalimbali za hekima. Ikiona miale ya matumaini, shauku inaifedhehesha na shauku inapoongezeka, pupa inaiharibu.
Ikiwa itapatwa na tamaa, huzuni huiua. Ikiwa hasira inaongezeka ndani yake, ukali hutokea. Ikiwa imebarikiwa kwa furaha, inasahau kuwa mwaangalifu na mlinzi. Ikigeuka kuwa na khofu, hughafilika na ihtiyati. Amani ikienea pande zote, inakuwa yenye kupuuza. Ikiwa inapata mali, uhuru kutoka kwa huduma huiweka katika makosa. Ikiwa shida itatokea, huwa yenye papara.
Ikiwa inakabiliwa na njaa, hupata dhiki . Ikiwa njaa itaishambulia, udhaifu huifanya ikae chini. Ikiwa kula kwake kunaongezeka, uzito wa tumbo huumiza. Kwa hivyo, kila ufupi ni madhara kwake na kila ziada ni madhara, uharibifu kwake.
Huu ni msemo wenye maana pana na hekima ambapo Amirul Momineen (a) amefanya uchambuzi wa saikolojia ya binadamu. Maana ya kwanza ni kwamba Mwenyezi Mungu ameumba kiungo ambacho kimeunganishwa na mishipa ya ndani ya mwanadamu ambayo ni moyo. Maana hii pia inahitaji umakini kwa sababu baadhi ya hizi hali za moyo ambazo Amirul Momineen (a) amezitaja zinahusiana na hali ya kisaikolojia, kiroho, hisia na mihemko ya mwanadamu.
Kuna hali mbili ndani ya mwanadamu, moja ni Gariza (silika) na ya pili ni usikivu (Ihsas). Kisha hisia na tamaa pia ni majimbo yanayohusiana ambayo yanaendeshwa na moyo. Amirul Momineen (a.s) anasema kwamba haya yote yameunganishwa na kiungo hiki cha moyo ambacho kinaleta mkanganyiko.
Tunaweza kuona mara nyingi ukinzani kati ya kile Quran, sayansi inayosema na maneno ya Ahlulbayt (a.s). Je katika hali hii tunapaswa kufuata nini? Hatufai kukataa chochote kati ya kauli hizi bali tunapaswa kutafuta njia ya tatu ili kuelewa kwanza nia na lengo ilioko nyuma ya dhana.
Wakati fulani wasomi fulani walikuja Qom na kutaka kuuliza baadhi ya maswali kuhusiana na Quran. Walitamani kukutana na Ayatullah Jawadi Amouli. Walikuwa wakifanya tafsiri na wakauliza maswali kadhaa na swali moja alilouliza ni tukio la Zulqarnian katika Quran ambapo inatajwa kuwa Jua lilikuwa linatua katika vumbi.
Hii inathibitishwa na sayansi vile vile kwamba Jua haliko karibu na dunia ili jua litue ndani ya vumbi. Quran imeandika haya kwa uwazi kwamba Zulqarnain alifika mahali ambapo Jua lilikuwa linatua kwenye vumbi. Basi hapa kuna rai ya Quran upande mmoja na upande mwingine ni rai ya sayansi, rai ambayo tumeshuhudia kwa akili ambayo hatuwezi kuikana.
Ayatullah alijibu kwamba zote mbili ni sahihi na tunahitaji kuelewa nia, na madhumuni ya kile kinachosemwa. Akawauliza je mnahisi nini jua linapozama? Ayatullah pia akauliza Quran inasema pia Jua na mwezi vinaogelea, je hii ni sahihi? Mambo kama hayo yapo katika Aya nyingi. Akajibu kwamba Quran inawasilisha tukio ambalo mwanadamu anashuhudia.
Tunaposimama duniani tunaona nini? Je, dunia inasonga au jua linasonga? Hata sasa unaweza kuona kwenye tovuti ya sayansi, hali ya hewa inasema mawio na machweo. Japo tumefasiri kupitia akili na sayansi kwamba jua halichomozi na kuzama lakini mtazamo wetu unabaki pale pale.
Katika hadithi hii, ni nini Amirul Momineen (a.s) anchokikusudia anaposema kwamba hali hizi zote za mihemko zipo kwenye moyo kiungo hiki ambacho tunikijua? Ilihali tunachokiona ni damu tu katika moyo huu. Wanasayansi pia wamefanya akili kuwa kitovu cha hisia za mwanadamu. Wale wanaowasilisha falsafa kwa msaada wa sayansi wanasema kila kitu kinachohusiana na silika; hisia zote ziko ndani ya akili. Falsafa ya kidini inadai kwamba silika zote hizi, ujuzi, hekima, mwelekeo, hisia zipo katika nafsi ya mwanadamu na si mwili. Kwa upande mwingine, ingawa wapo katika nafsi wameunganishwa sana na mwili.
Mwanadamu akielewa uhusiano huu basi maisha, mauti na akhera hudhihirika kwa muda mfupi. Ikiwa unajijua mwenyewe, unamjua bwana wako. Ukiuelewa ukweli huu ambao si mgumu kwa sababu katika mwongozo uliokusudiwa kwa mwanadamu hauwezi kuwa mgumu vinginevyo itakuwa ni kinyume na kusudi ambalo mtu fulani amewekewa. Tumeingia akilini kwa hivyo hatuwezi kuelewa haya.
Anachosema Amirul Momineen (a.s) ni hali za nafsi lakini unashirikiana na moyo . Hii ni kwa sababu kiungo cha mwili na nafsi vina uhusiano ambapo mwanadamu anahisi hali ya nafsi moyoni. Unapoogopa moyo unadunda. Tunapojisikia furaha tunaweza kuhisi hivyo katika moyo wa kimwili unapiga. Pindi unakasirika unahisi mapigo maradufu kwenye chombo hiki.
Ingawa kazi halisi ya hisia hizi ni ya nafsi lakini kwa kuwa mwili umeunganishwa na nafsi kudhiri mambo haya moyini hni sahihi sana. Nimeelezea hili mara kadhaa hapo awali lakini tutafanya hivyo tena kuelezea uhusiano huu kwa undani.
Kwa sasa nafsi ilitumia mwili kama njia ya kuwasilisha chochote kinachohusika na nafsi kinahusiana na mwili. Ikiwa unataka kudhuru roho, itafanywa kupitia mwili, ingawa furaha, huzuni zote ziko ndani ya roho lakini muundo ni kwamba yote hufanyika kupitia mwili hata kifo.
Wakati Amirul Momineen (a.s) anaposema hali zote ziko kwenye moyo wa kiungo hiki ni kwa sababu tunahisi hivyo katika moyo huu. Na tunaweza kuona katika maneno mengine, khutba za Ali ambapo amehusisha kila kitu na nafsi na pia amesema katika sehemu moja kwamba moyo halisi wa mwanadamu uko kwenye nafsi.
