Hujjatul Islam Ustad Syed Jawad Naqvi
(Mkuu wa shule Jamia Orwatul Wuthqa – Lahore)
Imetolewa: Msikiti wa Baitul Ateeq
Lahore – Pakistan
HOTUBA ya 1: Talaka ni sehemu ya Ucha Mungu
Ninawausieni nyinyi pamoja na kuiusia nafsi yangu kumcha Mwenyezi Mungu, na nawasisitizieni kuyasimamisha maisha yenu katika misingi ya Uchaji Mungu.
Tambueni kuwa ucha Mungu ni mjumuiko wa mipango na mikakati kutoka kwa Mwenyezi Mungu yenye kumlinda mwanadamu. Mikakati anayopaswa kutekeleza katika maisha yake ili apate kufanikiwa.
Na ikiwa maisha yatatoka kwenye mipaka ya ucha Mungu, basi yatakuwa ni maisha yaliyojaa ufasiki, uhuni, ukafiri na ukandamizaji. Maisha ambayo matokeo yake ni kuangamizwa kwa mwanadamu.
Quran imewasilisha Ucha Mungu katika kila nyanja ya maisha, na imefasiri kwa mifano ya kivitendo, jinsi ambavyo mambo hayo yanavyoweza kupatikana. Maisha ya familia ni mojawapo ya vipengele hivi.
Vipengele vingine vya maisha vinajengwa juu ya utulivu wa maisha ya familia, ambayo hutumika kama msingi wao.
Lakini kwa sababu waumini hawazingatii kipengele hiki cha maisha, maisha ya familia yamekuwa hatari zaidi na yamekuwa yakilengwa na majanga mengi.
Tamaduni nyingine nyingi zimechukua mahali pa familia, jambo ambalo limesababisha maisha ya familia kukabiliwa na matatizo kadhaa.
Maisha ya familia yamepewa kipaumbele na msisitizo kuhusiana na ucha Mungu kwa vile ndio msingi.
Na Kwa ajili ya kulinda kipengele hiki cha maisha, Mtukufu Mtume (s) alianzisha familia yake mwenyewe na akawaongoza wafuasi wake kwa mujibu wake.
Maisha ya familia ya Mtume na Ahlulbayt (a.s) yanadhihirika wazi na yapo katika vitabu mbalimbali na ndiyo mwongozo wenye manufaa zaidi kwa waumini, lakini kwa masikitiko haujadiliwi kwa ujumla.
Mihadhara inayohusiana na Ahlulbayt (a) inapotea katika mazungumzo ya hisia na nyanja mbalimbali za maisha yao hazifichuliwi na waumini pia hawaonekani kuvutiwa au kutaka kuelewa maisha ya familia zao ili waweze kuishi maisha yao pia kwa mujibu wa maisha yao.
Ndoa ni njia mojawapo ya njia za Ucha Mungu, ambayo ni ulinzi wa maisha. Taqwa ni jina la ulinzi, na ndoa ni kitu ambacho kutoka kwayo maisha ya mwanadamu hupokea ulinzi zaidi, hivyo itakuwa sahihi kuitaja ndoa kama njia ya ucha Mungu.
Hakuna taasisi inayolinda maisha ya binadamu kuliko ndoa. Lakini hii ndoa yenye uwezo wa kutoa ulinzi pia ina sifa zake.
Hii leo Familia za Kiislamu zimeanguka na zimegeuka kuwa nguvu ya uharibifu. Hata wakati ndoa inapopangwa kwa kutumia viwango visivyofaa, kuna msiba.
Hakuna fadhila katika ushauri wa Shetani, ambayo ndiyo sababu ya maangamizo haya yote. Mahari makubwa, kujifakharisha, kuhifadhi heshima, kuolewa katika kumbi kubwa za harusi zote ni ndoa za Kishetani bila shaka yoyote.
Hizi sio ndoa za Ucha Mungu zinazoweza kutoa ulinzi. Ile ambayo inaanza na uharibifu ambapo familia inakuwa na deni, wametumia akiba yao yote kwenye ndoa basi ni nani ataiona ndoa hii kama Ucha Mungu ?
Ndoa inapaswa kutoa ulinzi kwa mwanamume na kwamba ndoa ambayo inaharibu familia, inawafanya wawe na deni kwa ajili tu ya heshima ya uwongo katika jamii ni uharibifu kamili ambapo yote yanafanyika bila ya Ucha Mungu .
Ndoa ni hatua ya msingi ya ulinzi wa maisha kwa mtu binafsi (mwanamume na mwanamke) na kwa familia. Kwa hivyo kuna nidhamu kali, mpangilio umefanywa na dini ili kusiwe na utovu wa nidhamu katika suala hili la maisha ya ndoa na familia. Tumeiwasilisha nidhamu hii kwa matamanio.
Kwa kuwa katika ndoa kipengele kimoja ni tamaa na mwanamume anaoa kulingana na haja ya tamaa. Ikiwa mwanamume hana matamanio ndani yake basi hakuna haja ya ndoa. Tamaa hii imehifadhiwa na Mwenyezi Mungu kama uwezo ndani ya mwanamume na mwanamke ambao una hekima na falsafa ya kuhifadhi jamii ya wanadamu.
Tamaa si ya kujifurahisha bali ni sehemu ya hekima katika mifumo ya kiungu. Tamaa ni kichocheo cha ndani cha kuhifadhi jamii ya wanadamu. Hatuchochewi na dini na mahubiri ikilinganishwa na motisha tunayopata kutoka kwa silika ya ndani.
Hivyo kwa ajili ya Mwenyezi Mungu kwa ajili ya kuzilinda mbio za wanyama na wanadamu wote wana kipengele hiki cha matamanio ili mbio zao zisitishe. Mwanadamu anapofikia umri huu wa kuolewa silika hii ya matamanio huamka na hapa ndipo panapokuwa na hitaji la haraka la ndoa.
Ungesikia vijijini kwamba mabinti wake wote waliolewa na hakuna mtu wa kufanya kazi nyumbani , kuwatunza wazazi wazee hivyo kama suluhu tumeamua kumuozesha mwana wetu. Nani amewasilisha falsafa hii ya ndoa kuwatumikia wazazi wazee? Ndoa si kwa ajili ya kuwalinda wazazi wazee bali ni kumlinda kijana huyu anayehitaji. Olewa kwa ulinzi wako kwanza.
Amekuwa kijana, akajiingiza katika Haramu ambayo inaweza kuonekana na kila mtu na anashibisha matamanio yake kwa njia mbalimbali za haramu. Na hakuna anayeangalia matendo yake na kusema tumuoze. Unapaswa kumuoza kwa ulinzi wake na sio kwa malezi ya wazee.
Mwanaume anapooa basi hii ni hatua ya kwanza ya Ucha Mungu . Nyumba ambazo wavulana wachanga wanazuiliwa na ambao hawajaolewa basi Ucha Mungu uko mbali na nyumba zao, kuna ishara mbaya katika nyumba kama hizo ambapo wote wako kimya juu ya ndoa.
Halafu wanapofunga ndoa, hawafanyi hivyo kama njia ya ulinzi bali kama mila ya kitamaduni. Wanafanya mambo hayo yote ambayo yanakuwa msingi wa uharibifu wa familia.
Mada hii imewasilishwa na Quran kwa njia sahihi kabisa lakini hatukuzingatia mada hii kwa mitazamo ya kijamii bali tumewasilisha tu sheria zinazohusiana na ndoa. Fiqh iliwasilisha tu njia za kuoana, haki n.k., na Mwanasheria hazingatii falsafa, madhumuni na haja ya ndoa.
Huwezi kupata sheria hata moja katika Fiqh ambayo msingi wake ni makusudio ambayo Mwenyezi Mungu ameyaweka. Mafakihi wametoa hoja zao wenyewe.
Kwa mfano, wanawasilisha mapokeo, masimulizi ambayo yanakuwa hoja kwa ajili ya sheria lakini hitaji, madhumuni, falsafa haziwezi kutumika kutoa sheria.
Hoja hii ilikuwepo miongoni mwa Mafakihi wakati fulani na ikathibitika kwamba pasiwe na madhumuni yoyote yanayowasilishwa kwa ajili ya sheria za kidini ambayo ina maana kwamba hazina lengo.
Ashariy wana muono huu kwamba sheria zote za kivitendo hazina malengo na zimeamriwa na Mwenyezi Mungu kwa matakwa yake na Mwenyezi Mungu hufanya kila kitu sawa, na huna haki ya kuhoji sheria za Mwenyezi Mungu.
Kundi la pili lilikuwa na hoja kwamba sheria zina makusudio na mambo yasiyo na malengo hayafai na Mwenyezi Mungu hafanyi mambo ya bure.
Lakini kwa hakika wale wanaoamini kwamba sheria zina kusudi na wale ambao hawaamini wote wako sawa. Mutazila na Imamia wanaamini kwamba sheria zina madhumuni.
Lakini wawili hawa wanapokuja katika hatua ya kuthibitisha uhalali wa sheria pia wanasema kwamba kusudi haliwezi kuwa msingi wa kuhalalisha sheria ingawa kuna kusudi. Kwa hivyo kusudi limepotea tena.
Kuna hoja kama hiyo, kwamba je baada ya Mtukufu Mtume (s) Mwenyezi Mungu alifanya mpango wowote wa mwongozo kwa ajili ya Umma. Wengi waliamini kwamba Ummah uliachwa peke yao na wakawachiwa waamue wenyewe.
Kwa hiyo mpaka muda wa kifo cha Mtume wa Mwenyezi Mungu alikuwa akikifanya mpango na baada ya hapo Ummah unapaswa kujichunga wao wenyewe. Shia, Imamia wanaamini kwamba hii si sahihi kwamba Ummah unaweza kuachwa peke yao na mpangilio lazima uwepo.
Kuna aya na riwaya mbalimbali zilizopo ambazo zinaashiria kwamba katika kila zama mwanadamu hawezi kuachwa peke yake. Kwa hivyo mpangilio wa mwongozo umefanywa.
Shia wanawasilisha tukio la Ghadir kama ushahidi kwamba Mtume kwa amri ya Mwenyezi Mungu alimteua Ali kama Walii kwa ajili ya kuuongoza Umma. Kisha miaka 250 baada ya kufariki kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), kwa mujibu wa imani ya Shia, Imam wa zama aliingia kwenye ghaibu na Ummah ukanyimwa tena mwongozo. Sasa Ummah umeachwa juu ya nani?
Hakuna mtu? Hivyo kwa nini hili halikufanyika miaka 250 kabla ya kuondoka kwenye Ummah wao wenyewe? Ni tofauti gani inaleta kufikia hitimisho sawa miaka 250 kabla. Msingi anaotengeneza mwanadamu hauuhifadhi mpaka mwisho.
Unaifanya tauhidi kuwa msingi wa maisha lakini katikati utaondokana na tauhidi. Hatukuweza kudumisha tauhidi hadi awamu ya mwisho ya mwongozo.
Inatubidi kuziangalia sheria za Fiqh na kuona kuwa sheria hazitungwi kwa mujibu wa madhumuni ya ndoa. Quran inawasilisha madhumuni ya kuwasilisha sheria.
Kwa kuwa lengo ni kulinda maisha ya mwanadamu kwa hivyo inapaswa kuwepo katika sheria zote. Ikiwa ndoa haina ulinzi basi sio utaratibu wa kidini, na ina hasara ndani yake.
Leo tunaona ndoa zenye madhara zinafanywa ambapo watu wanatumia mamilioni ya pesa hata na watu maskini, wanaomba na kuchukua mikopo ili kutekeleza ndoa hizo za Kishetani.
Mtu fulani kutoka Lahore alikuja kwetu, akasema kwamba mimi ni maskini na leo watu wanakuja kumuona binti yangu kwa ajili ya ndoa.
Nahitaji pesa kwa ajili ya kununua kilo 60 peremende, kilo 100 za maziwa na Kilo 2 za Jiko safi kwa hivyo ukiweza kunipa basi italinda heshima yangu. Nikamuuliza unafanya nini? Hakusema chochote.
Nikasema leo wanakuja tu kumuona binti yako na unahitaji haya yote ili, iweje baadae? na je kila mtu wa eneo lako anafanya hivi? Akasema ndio tunafanya haya yote katika ndoa zetu.
Tulijaribu kumshawishi aachane na mila kama hiyo, ambayo inamfanya yeye pia kama ombaomba. Nilitaka kuona ukweli wake na nikamwambia tunaweza kutuma peremende nyumbani kwako moja kwa moja. Alisema hapana hii itakuwa kinyume na utu wangu.
Ni mtu masikini ambaye hana pesa za kulisha familia yake kwa wakati mmoja na hivi ndivyo anafanya sasa. Ameona wengine wakifanya ndoa za aina hiyo hivyo naye akaja na mahitaji yale yale.
Hiki ni kitendo cha Shetani na kina uharibifu katika hili. Uharibifu unawezaje kuwa sehemu ya ndoa.
Kinga ndio maana ya Ucha Mungu na Ndoa ni Ucha Mungu na kusiwe na kikwazo, hasara katika tendo hili la ulinzi.
Kuna aya mbalimbali kuhusiana na hili. Kwa kuwa Ucha Mungu imekuja katika muktadha wa hili. Katika Surah Baqarah, 231
وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ ۚ وَلَا تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا ۚ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَٰلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ ۚ وَلَا تَتَّخِذُوا آيَاتِ اللَّهِ هُزُوًا ۚ وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَمَا أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنَ الْكِتَابِ وَالْحِكْمَةِ يَعِظُكُمْ بِهِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ {231}
“Na mtakapo wapa wanawake t’alaka, nao wakafikia kumaliza eda yao, basi warejeeni kwa wema au waachilieni kwa wema.
Wala msiwarejee kwa kuwadhuru mkafanya uadui. Na atakaye fanya hivyo, amejidhulumu nafsi yake. Wala msizichukulie Aya za Mwenyezi Mungu kwa maskhara.
Na kumbukeni neema ya Mwenyezi Mungu juu yenu, na aliyo kuteremshieni katika Kitabu na hikima anacho kuonyeni kwacho. Na mcheni Mwenyezi Mungu, na jueni kwamba hakika Mwenyezi Mungu ni Mjuzi wa kila kitu.”
Kijana anapofikia umri wa kuoa au kuolewa, basi utaratibu wa haraka wa ndoa ya mwana unapaswa kufanywa, hii ni hatua ya kwanza ya ulinzi. Pili ni uteuzi wa mwenzi ambapo Ucha Mungu inapaswa kuhifadhiwa.
Mwenzi unayemchagua mtu huyu atatoa ulinzi kwa familia yako na analindwa anahitaji kutathminiwa. Kisha hatua inayofuata ni kuhifadhi njia ya ndoa.
Kisha baada ya Nikah kufanywa sasa mchana na usiku wa maisha ya ndoa unahitaji kutumika.
Kwa hili vilevile Ucha Mungu ndio sharti la msingi. Ikiwa unapuuza kipengele fulani tata basi jambo lisilo na maana hufanyika.
Inaweza kuwa mtu mmoja hafai katika uhusiano kiuchumi, kimaadili, kimwili na kwa hili vilevile Mwenyezi Mungu ameweka utaratibu wa ulinzi ambao ni talaka.
Iwapo hatua ya talaka itafika basi hili pia lifanywe kwa mujibu wa Ucha Mungu . Kitu chochote tunachofanya kinapaswa kuwa na ulinzi. Tunafanya mambo mbalimbali kama vile kuendesha gari, kusafiri, kufanya vibarua hatujali usalama.
Sisi sote ni watu wa tamasha ambapo tunachukua kila kitu kama siasa, dini, elimu kama utamaduni wa tamasha.
Watu kama hao hawahitaji ulinzi wowote. Unataka kuoa pia kuwa na tamasha la burudani kwa hiyo ulinzi utakujaje? Quran imeweka utaratibu wa usalama zaidi katika ndoa.
Talaka pia ni njia ya ulinzi lakini si kwa ajili ya kujifurahisha. Wanawake wengi huolewa kwa kujifurahisha halafu wanavunja ndoa. Kuna kesi ambapo mwanamke mmoja alifanya ndoa kwa siri na kisha akaja tena kuolewa bila talaka ya ndoa ya kwanza.
Mwenyezi Mungu hajamuumba mwanadamu kwa ajili ya mchezo na burudani, ana makusudio na mfumo huu mzima wa maisha ni kwa ajili hiyo ambayo msingi wake ni ndoa. Kwa hivyo kila hatua hupangwa kwa ulinzi ikiwa ni pamoja na talaka.
Katika mstari huu tunaweza kuona hili linalosema.
وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ ۚ وَلَا تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا ۚ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَٰلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ ۚ وَلَا تَتَّخِذُوا آيَاتِ اللَّهِ هُزُوًا ۚ وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَمَا أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنَ الْكِتَابِ وَالْحِكْمَةِ يَعِظُكُمْ بِهِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ {231}
Na mtakapo wapa wanawake t’alaka, nao wakafikia kumaliza eda yao, basi warejeeni kwa wema au waachilieni kwa wema. Wala msiwarejee kwa kuwadhuru mkafanya uadui. Na atakaye fanya hivyo, amejidhulumu nafsi yake.
Wala msizichukulie Aya za Mwenyezi Mungu kwa maskhara.
Na kumbukeni neema ya Mwenyezi Mungu juu yenu, na aliyo kuteremshieni katika Kitabu na hikima anacho kuonyeni kwacho. Na mcheni Mwenyezi Mungu, na jueni kwamba hakika Mwenyezi Mungu ni Mjuzi wa kila kitu.
Na isitokee ukamtaliki mwanamke kwa ajili ya kulipiza kisasi. Kwa kuwa waumini ni wa kibaolojia biolojia yao haibadiliki na uvunjaji wa sheria wowote wanaofanya.
Wanaolewa kwa furaha, kisha talaka kwa ajili ya kujifurahisha, kisha tena wanarudi na wanafanya haya yote kwa shida mwanamke. Yeyote asiyetoa talaka ambayo inatokea katika nyumba nyingi na Mufti wanahusika nayo.
Wakiambiwa njia ya Qur’an hawapendi kabisa. Mfumo wa Kurani wa ndoa na talaka haupendi kwa kila muumini. Tunakatishwa tamaa na njia ya Kurani ya ndoa na talaka zote mbili.
Ikiwa mtu atatoa talaka kwa kumsumbua mwanamke basi huu ni udhalimu. Basi msizifanyie mzaha Ishara za Mwenyezi Mungu na mshuhudie neema za Mwenyezi Mungu, nanyi mnaifanyia maskhara dini ya Mwenyezi Mungu?
Kitabu (mfumo uliopangwa wa mwongozo) na hekima ambayo Mwenyezi Mungu ameiwasilisha kwa ajili ya ndoa inapaswa kudumishwa na kupata Ucha Mungu .
Talaka pia inapaswa kuwa ulinzi na sio uharibifu wa mwanaume au mwanamke. Ikiwa itabidi uachane na mwanamke basi pia fanya kwa njia nzuri.
Huachi kila kitu kwa kupiga teke kana kwamba unaacha nyumba fulani na kuhamia nyumba mpya basi hauharibu nyumba ya zamani.
Ikiwa hutaki kukaa basi ondoka lakini ni nini sababu ya kuharibu nyumba ya zamani? Huu ni udhalimu ikiwa unaharibu uhusiano wa zamani. Ukitaka kutengana basi hii iwe pamoja na Ucha Mungu ili msingi wa familia zote mbili uhifadhiwe. Hapa Ucha Mungu uhifadhiwe.
Aya hizi zinahusiana na ndoa lakini mada yetu ni Ucha Mungu . Ingawa mada hii inahitaji mjadala huru juu ya hekima, sheria, kanuni, adabu za ndoa ambazo tunaweza kuzijadili mahali pengine.
Mwenyezi Mungu anasema unapomuangamiza mtu basi kumbuka fadhila za Mwenyezi Mungu ambazo Mwenyezi Mungu aliiweka familia yako basi usiiangamize. Kila panapotokea uchungu tukumbuke fadhila.
HOTUBA ya 2: Uovu wa ghadhabu (hasira) na chuki (ghadhabu kali)
Kwa kusema no 108
وَ قَالَ عليه السلام: لَقَدْ عُلِّقَ بِنِيَاطِ هَذَا الْإِنْسَانِ بَضْعَةٌ هِيَ أَعْجَبُ مَا فِيهِ وَ ذَلِكَ الْقَلْبُ وَ ذَلِكَ أَنَّ لَهُ مَوَادَّ مِنَ الْحِكْمَةِ وَ أَضْدَاداً مِنْ خِلَافِهَا فَإِنْ سَنَحَ لَهُ الرَّجَاءُ أَذَلَّهُ الطَّمَعُ وَ إِنْ هَاجَ بِهِ الطَّمَعُ أَهْلَكَهُ الْحِرْصُ وَ إِنْ مَلَكَهُ الْيَأْسُ قَتَلَهُ الْأَسَفُ وَ إِنْ عَرَضَ لَهُ الْغَضَبُ اشْتَدَّ بِهِ الْغَيْظُ وَ إِنْ أَسْعَدَهُ الرِّضَى نَسِيَ التَّحَفُّظَ وَ إِنْ غَالَهُ الْخَوْفُ شَغَلَهُ الْحَذَرُ وَ إِنِ اتَّسَعَ لَهُ الْأَمْرُ اسْتَلَبَتْهُ الْغِرَّةُ وَ إِنْ أَفَادَ مَالًا أَطْغَاهُ الْغِنَى وَ إِنْ أَصَابَتْهُ مُصِيبَةٌ فَضَحَهُ الْجَزَعُ وَ إِنْ عَضَّتْهُ الْفَاقَةُ شَغَلَهُ الْبَلَاءُ وَ إِنْ جَهَدَهُ الْجُوعُ قَعَدَ بِهِ الضَّعْفُ وَ إِنْ أَفْرَطَ بِهِ الشِّبَعُ كَظَّتْهُ الْبِطْنَةُ فَكُلُّ تَقْصِيرٍ بِهِ مُضِرٌّ وَ كُلَّتْهُ الْبِطْنَةُ فَكُلُّ تَقْصِيرٍ بِهِ مُضِرٌّ وَ كُلُّ إِلُّ إِفُّدَهُّ ِفْعَلَهُمْ فَكُلُّ
Amirul-mu’minin, amani iwe juu yake, amesema: Ndani mwa mwanadamu mna kipande cha nyama kilichounganishwa kwake kwa mshipa, na kipande hicho ndicho kitu cha ajabu zaidi kilichomo ndani mwili wake; nacho ni moyo.
Ndanimwe mna akiba ya hekima na mambo yalio kinyume na hekima pia. Kinapoona miale ya matumaini, shauku inakifedhehesha na shauku inapoongezeka, pupa inakiharibu. Pindi kinapopatwa na tamaa, huzuni huiua.
Hasira inapoongezeka ndani yake, ghadhabu kali huipata. Kinapobarikiwa na raha, kinasahau kuwa mwaangalifu. Kinapopatwa na uoga, kinakuwa kisichojali.
Amani ikienea pande zote, kinakuwa chenye kupuuza. Kinapopata mali, uhuru wa kutohitajia hukiweka katika makosa. KInapopatwa na Matatizo, ukosefu wa subira hukifanya kuwa kiyenyekevu.
Kinapokabiliwa na njaa, hupatwa na dhiki , Ikiwa njaa itakishambulia, udhaifu hukifanya kikae chini. Ikiwa kula kwake kunaongezeka, uzito wa tumbo hukiumiza. Kwa hivyo, kila kichache kina madhara kwake na kila ziada ni madhara kwake.”
Jambo la msingi ni hili ambalo Ali (a) anasema kwamba mioyo yetu ni akiba ya hekima ambayo hupaswi kuifungia. Kama Quran inavyosema wakati fulani uwezo wa moyo hufungwa na uwezekano wote wa kuingiza kitu ndani haupo.
Kisha hakuna hata neno moja la mwongozo na hekima linaloingia ndani. Hili limetajwa kutuhusu kwamba baadhi ya watu kutokana na matendo yao hufunga nyoyo zao kabisa.
Ungeona wakati unamshawishi juu ya jambo rahisi akawa mtu ambaye hayuko tayari kuelewa. Basi hekima moja inapoingia moyoni mwako basi nafasi ya hekima mia zaidi huingia ndani ya moyo wako.
Kisha Ali (a) anasema kama kitu kimoja kitaingia kama mbegu basi kitu kingine kitakuja juu yake. Kwa matumaini, matamanio pia yatazaliwa na kwa tamaa uchoyo pia utakuja. Ikiwa tamaa inaipata, huzuni huiua.
Vile vile, katika sentensi inayofuata anasema:
إِنْ عَرَضَ لَهُ الْغَضَبُ اشْتَدَّ بِهِ الْغَيْظُ
Hasira inapoongezeka ndani yake, ghadhabu kali huipata.
Tunatumia neno hili ghadhabu mara nyingi sana. ghadhabu ni hali ya kisaikolojia ya moyo. Maana ya istilahi ya ghadhabu ni ukali wa kutopenda ambao mwanadamu hupatwa nayo moyoni kwa kuangalia kitu.
Tunapoona vitu fulani tunakua na hisia za kupenda, lakini vitu fulani hukuza hisia za kutopenda. Wakati mwingine haipendezi kidogo. Kama vile mtu anaongea na wewe hupendi lakini unakaa kimya.
Wakati fulani maneno yake huyapendi kiasi kwamba unakaripia na kukuza ukali ambao unaweza kuhisiwa. Inamaanisha kuwa hiki ni kitu ambacho hupendi sana na kisha unaonyesha kutokupenda vile vile.
Katika Kiurdu tunatumia neno lisilo sahihi la “kusakamwa” lakini hii ni ghadhabu . chuki, kusakamwa na ghadhabu ni maneno ya Kiarabu yenye maana tofauti.
Kusakamwa kwa Kiarabu sio usemi mkali wa mihemko ambao uko kwa Kiurdu, hii ni ghadhabu .Kwa Kiarabu kusakamwa hutoka kwa njia mbili ndani ya mwili wetu, njia moja ni ya chakula na nyingine ni ya kupumua.
Unapopumua kutoka kwa pua huingia kwenye mapafu moja kwa moja lakini unapopumua kutoka kinywani, sehemu huingia kwenye mapafu na sehemu kwenye tumbo ambayo hutoka mahali pengine. Wakati fulani chakula fulani hukwama kwenye njia ya chakula.
Hii inapotokea hali ya kukosa hewa ambayo hukua kifuani huitwa kusakamwa. Vile vile wakati baadhi ya chakula kinapoingia kwenye tendo la kupumua, hii inaitwa Khinaq kwa Kiarabu. Na wakati kitu kisichopendeza kinapokwama sana moyoni, hii ni ghadhabu .
Kisha ghadhabu hii inaposisimka, inaupasha joto mwili wako na ukali huongezeka, ambapo ukali huu huhamishiwa kwenye mwili na misemo huonekana katika mwili kama uso kuwa mwekundu, umiminiko wa nondo, au kupiga kelele, hii inaitwa chuki kwa Kiarabu.
Ikiwa mtu anazungumza kitu ambacho haukupendi, kwanza unakaa kimya lakini unakasirika kutoka ndani hii ni ghadhabu . Lakini baada ya muda kupoteza udhibiti na kujieleza, huyu ni chuki.
Kwa kusakamwa kama ilivyotajwa hapo awali wakati kitu kinakwama kwenye njia ya chakula, lakini wakati fulani hali hiyo hiyo ya kukosa hewa hutokea hata bila chakula kukwama kwenye kifungu.
Hii hutokea wakati kitu kisichofurahi kinatokea kwako, ambapo huwezi kuelezea na huwezi hata kuvumilia pia. Hili linakwama moyoni mwake. Hawezi kuongea, labda anaanza kulia. Jimbo hili ni kusakamwa ambapo huwezi kuvumilia wala kueleza jambo lisilopendeza na lisilopendwa sana.
Kama vile wazazi wanavyokukaripia jambo ambalo huna uwezo wa kuvumilia lakini kwa heshima huwezi kueleza kutokupenda kwako pia. Wale ambao ni nyeti kwa kila kitu huingia katika hali mara nyingi sana.
Ali anasema moyo wako ni kwamba unakuza hasira (ghadhabu ). Kama ilivyotajwa kabla ya moyo ni kama tumbo ambalo hukua na kulea. Hisia yoyote inayoingia moyoni huanza kukuzwa.
Wakati ghadhabu (ghadhabu ) inapoingia moyoni, hutunzwa kwenye ghadhabu kali (chuki). ghadhabu alikuwa usumbufu, kutopenda moyoni kuhusu mtu mwingine lakini chuki ni wakati anapata walionyesha. Wakati ghadhabu inatawala hali yako ya kimwili ni chuki.
Ukiona kwenye mitandao ya kijamii kategoria hii inaingizwa kwenye ghadhabu , ambayo imegeuka kuwa chuki, hawafungi midomo yao na kuendelea kuzungumza chochote kinachoingia kinywani mwao.
Ghadhabu hupungua baada ya muda fulani lakini chuki hamaliziki isipokuwa aangamize yule anayemkuza chuki. Yule ambaye umemkasirikia sana yeye ameketi kwa raha. Lakini huyu aliyemkuza chuki atakufa katika hali hii tu.
Shaheed Beheshti angesema kwamba Amerika inapaswa kuwa na hasira juu yetu na kisha kufa kwa hasira hii. Mwenye chuki, chuki haitompa amani kwani chuki hii inawaua.
Ali anasema mioyo yetu iko kwa hili pia. Wakati mbegu fulani ya hisia inapoingia moyoni, basi kuwa mwangalifu. Ikiwa ghadhabu inakuja moyoni, inaweza kugeuka kuwa chuki na kuharibu.
Leo sayansi ya matibabu imethibitisha kuwa hisia hizi husumbua mfumo wa mwili na kusababisha shinikizo katika damu ambalo haliwezi kuhimiliwa na moyo, akili.
Moyo unapokuza mambo kama vile chuki, hasira basi uudhibiti na usiuruhusu ugeuke kuwa ghadhabu . chuki haifi hata mpinzani akifa, itaisha pindi yeye mwenyewe akifa.
Mwenyezi Mungu atuepushe na majanga hayo na aifanye nyoyo zetu hifadhi ya hekima, elimu ya Quran na Ahlulbayt (a.s).
