Hujjatul Islam Ustad Syed Jawad Naqvi
(Mkuu wa shule Jamia Orwatul Wuthqa – Lahore)
Imetolewa: Msikiti wa Baitul Ateeq
Lahore – Pakistan
Hotuba ya 1: Tanguliza ucha Mungu katika miamala ya kiuchumi na Mwenyezi Mungu Atakujaalia elimu ya miamala salama
Ninawausieni nyinyi pamoja na kuiusia nafsi yangu kumcha Mwenyezi Mungu, na nawasisitizieni kuyasimamisha maisha yenu katika misingi ya Uchaji Mungu.
Tambueni kuwa ucha Mungu ni mjumuiko wa mipango na mikakati kutoka kwa Mwenyezi Mungu yenye kumlinda mwanadamu. Mikakati anayopaswa kutekeleza katika maisha yake ili apate kufanikiwa.
Na ikiwa maisha yatatoka kwenye mipaka ya ucha Mungu, basi yatakuwa ni maisha yaliyojaa ufasiki, uhuni, ukafiri na ukandamizaji. Maisha ambayo matokeo yake ni kuangamizwa kwa mwanadamu.
Misiba wanayopata watu kutokana na matendo yao wenyewe ni matokeo ya maisha bila ya ucha Mungu. Mwenyezi Mungu aliweka utaratibu huu mkamilifu ili kutukinga na siku hii ambayo hatuna pakukimbilia.
Hasa, wale ambao Mwenyezi Mungu aliwapa mpango huu ili waweze kuishi maisha ya ulinzi na kuendeleza mipango kwa ajili ya jamii nzima ya binadamu kuishi kwa usalama.
Hii leo ukitazama maisha ya wanadamu, utafahamu fika kuwa yamegubikwa na vitendo vya kinyama zaidi ya vitendo vya kibinadamu.
Hali hii imechangiwa kwa asilimia kubwa na kuwekwa pembeni kwa ucha Mungu, na kutelekezwa utenda kazi wake katika nyanja nyingi za maisha ya mwanadamu ikiwemo katika eneo moja muhimu; ambalo ni eneo la uchumi, ambamwo pana paswa kuwa na mwelekeo mkuu, na wa kimsingi katika maisha ya binadamu.
Maisha ya kiuchumi, japo sio lengo asasi ya maisha ya binadamu, ni njia muhimu zaidi inayomsaidia kufikia lengo hilo, na hapo ndipo penye umuhimu wake. Njia hizo ni zenye thamani kubwa, kwa kuwa ndizo ambazo humsaidia kufikia madhumuni na malengo yake yenye kumletea heshima na taadhima.
Kwa kuwa lengo la maisha ni kufikia hadhi ya ubinadamu, Khilafat na Liqaullah, ni wazi kuwa tunahitaji nguvu za kiuchumi kwa ajili ya kuhakikisha mambo haya.
Umuhimu wa njia hizi za kiuchumi unadhihirika zaidi tunapoona kuwa Imepokewa katika hadith vile vile kwamba asiye na maisha ya kiuchumi hana dini wala maisha.
Ma’ash au mfumo wa kiuchumi ni jambo la msingi na lililopewa umuhimu mkubwa katika dini, japo utakuta katika usufi na baadhi ya mifumo ya kiakhlaki maswala yanayohusiana na maisha ya kiuchumi yamewekwa pembeni.
Ukidadisi kwa makini mfumo mzima wa dini utapata kuwa ni haramu swala hili la maisha ya kiuchumi kuwekwa kando na ushahidi wa msimamo huu ni kule kuwekwa mfumo kamili wa kiuchumi katika elimu na asasi zote za kidini.
Allah anasema katika sura ya pili aya ya 282:
{ يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِذَا تَدَايَنتُم بِدَيۡنٍ إِلَىٰٓ أَجَلٖ مُّسَمّٗى فَٱكۡتُبُوهُۚ وَلۡيَكۡتُب بَّيۡنَكُمۡ كَاتِبُۢ بِٱلۡعَدۡلِۚ وَلَا يَأۡبَ كَاتِبٌ أَن يَكۡتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ ٱللَّهُۚ فَلۡيَكۡتُبۡ وَلۡيُمۡلِلِ ٱلَّذِي عَلَيۡهِ ٱلۡحَقُّ وَلۡيَتَّقِ ٱللَّهَ رَبَّهُۥ وَلَا يَبۡخَسۡ مِنۡهُ شَيۡـٔٗاۚ فَإِن كَانَ ٱلَّذِي عَلَيۡهِ ٱلۡحَقُّ سَفِيهًا أَوۡ ضَعِيفًا أَوۡ لَا يَسۡتَطِيعُ أَن يُمِلَّ هُوَ فَلۡيُمۡلِلۡ وَلِيُّهُۥ بِٱلۡعَدۡلِۚ وَٱسۡتَشۡهِدُواْ شَهِيدَيۡنِ مِن رِّجَالِكُمۡۖ فَإِن لَّمۡ يَكُونَا رَجُلَيۡنِ فَرَجُلٞ وَٱمۡرَأَتَانِ مِمَّن تَرۡضَوۡنَ مِنَ ٱلشُّهَدَآءِ أَن تَضِلَّ إِحۡدَىٰهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحۡدَىٰهُمَا ٱلۡأُخۡرَىٰۚ وَلَا يَأۡبَ ٱلشُّهَدَآءُ إِذَا مَا دُعُواْۚ وَلَا تَسۡـَٔمُوٓاْ أَن تَكۡتُبُوهُ صَغِيرًا أَوۡ كَبِيرًا إِلَىٰٓ أَجَلِهِۦۚ ذَٰلِكُمۡ أَقۡسَطُ عِندَ ٱللَّهِ وَأَقۡوَمُ لِلشَّهَٰدَةِ وَأَدۡنَىٰٓ أَلَّا تَرۡتَابُوٓاْ إِلَّآ أَن تَكُونَ تِجَٰرَةً حَاضِرَةٗ تُدِيرُونَهَا بَيۡنَكُمۡ فَلَيۡسَ عَلَيۡكُمۡ جُنَاحٌ أَلَّا تَكۡتُبُوهَاۗ وَأَشۡهِدُوٓاْ إِذَا تَبَايَعۡتُمۡۚ وَلَا يُضَآرَّ كَاتِبٞ وَلَا شَهِيدٞۚ وَإِن تَفۡعَلُواْ فَإِنَّهُۥ فُسُوقُۢ بِكُمۡۗ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۖ وَيُعَلِّمُكُمُ ٱللَّهُۗ وَٱللَّهُ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمٞ }
[Surah Al-Baqarah: 282]
“Enyi mlio amini! Mnapo kopeshana deni kwa muda ulio wekwa, basi andikeni. Na mwandishi aandike baina yenu kwa uadilifu, wala mwandishi asikatae kuandika. Aandike kama alivyo mfunza Mwenyezi Mungu. Na mwenye deni juu yake aandikishe; naye amche Mwenyezi Mungu, Mola wake Mlezi. Wala asipunguze chochote ndani yake. Na akiwa mwenye kudaiwa ni mtu aliye pumbaa au mnyonge au hawezi kuandikisha mwenyewe, basi aandikishe mlinzi wake kwa uadilifu. Na mshuhudishe mashahidi wawili katika wanaume wenu. Ikiwa hapana wanaume wawili, basi mwanamume mmoja na wanawake wawili katika mnao waridhia kuwa mashahidi. Ili ikiwa mmoja wao akipotea, mmoja wao amkumbushe mwengine. Na mashahidi wasikatae waitwapo. Wala msipuuze kuliandika deni likiwa dogo au kubwa mpaka muda wake. Hayo ndiyo haki zaidi mbele ya Mwenyezi Mungu, na ndiyo sawa zaidi kwa ushahidi, na vyema zaidi ili msiwe na shaka. Ila ikiwa ni biashara ya mkono-kwa-mkono baina yenu, basi hapo si vibaya kwenu msipo iandika. Lakini mnapo uziana wekeni mashahidi. Wala asitiwe matatani mwandishi wala shahidi. Na mkifanya hivyo basi hakika hilo ni kosa kwenu. Na mcheni Mwenyezi Mungu. Na Mwenyezi Mungu anakufundisheni. Na Mwenyezi Mungu ni Mjuzi wa kila kitu.”
Aya hii inaashiria jambo moja la muhimu nalo ni kuwa; waumini wanatakiwa kuwa na mikataba iliyoandikwa baina yao wakati wowote ule wanapofanya miamala ya kifedha.
Aya hii ndio ndefu zaidi katika Quran na ndamimwe pametajwa zaidi ya kanuni ishirini na tano za kisheria, baadhi yazo zikiwa na uhusiano wa moja kwa moja na mfumo mzima wa kiuchumi na nyinginezo zikiashiria taratibu na nidhamu za kufanya miamala.
Jambo kuu linalohusiana na mfumo wa uchumi ni kuhifadhi mipaka ya ucha Mungu ambayo haina maana ya kuanza miamala ya kibiashara kwa kusema Bismillah, bali ucha Mungu unaokusudiwa hapa ni kuipa ulinzi hiyo mikataba yako ya kiuchumi kwani pia inapaswa kulindwa.
Hivyo jambo muhimu lililowasilishwa katika Aya hii ni mfumo wa kiuchumi unaolindwa. Neno “Taqwa” linarudiwa mara mbili katika aya hii, sehemu ya kwanza ni mwanzoni mwake na kisha pia mwishoni mwake. Aya inamalizia kwa kusema kuweni wacha Mungu na matokeo yake Mwenyezi Mungu atakupeni elimu.
Maagizo yote yanayohusiana na mikataba ya kiuchumi yanahusiana na ucha Mungu kwa hivyo aya inaishia kwa kuusia jambo la uchaji Mungu. Ulinzi ambao dini inatoa kwa washindani na washiriki wa mpango huo.
Kila kitu kinapaswa kubaki salama na kulindwa katika mpango wa kiuchumi. Lakini ulinzi ambao Quran inaueleza.
Leo tumeacha ulinzi huo na kufanya utaratibu mwingine. Kama shughuli inayofanywa kupitia Benki, wanalinda, wanalinda masilahi yao. Hii si Taqwa maana yake Benki inalinda maslahi yake.
Iwapo Reba atakuja katika mpango huo basi huu unakuwa ni mpango usio na Taqwa na ni muamala usio salama kwa Mwenyezi Mungu. Hii itakuwa uharibifu kwa kila mtu.
Katika Tafsir na maadili sehemu ya mwisho ya Aya inayohusiana na Taqwa وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ imefasiriwa tofauti na mbalimbali za wanachuoni zilizotenganishwa na Aya.
Tatizo moja ni kwamba tunasoma vyanzo vingine, sayansi, njozi za wanazuoni, hukumu kisha baada ya hizi sayansi tunasoma Hadith na tukipata muda basi tunasoma Quran. Tunazingatia vyanzo vingine vya kutosha na hatuzingatii hitaji la Quran yenyewe.
Allama Tabatabai katika juzuu ya 6 ya Al Mizan ameeleza maana hii ambayo inatikisa misingi ambayo kwa ujumla wanazuoni hawaizungumzi.
Anasema kwamba utafiti wetu (Ijtihad), mfumo wa Kifiqhi ni kwamba mtu akija Madrassa kusoma dini, kisha baada ya kusoma kwa miaka 30 hadi 40 kuwa Mujtahid; lakini asingefungua Quran hata siku moja bado anaweza kuwa Mujtahid na Mwanachuoni Mkuu. Unaweza kuona ni Mujtahid wa aina gani huyo ambaye amefikia kiwango hiki bila Quran.
Kwanza hatutambui hitaji la Quran wala mwisho. Tunategemea vyanzo vingine na hatimaye Hadith, kisha rejea kwenye Quran ili kushuhudia yale tuliyoyapata kutoka kwenye vyanzo vingine.
Sehemu hii ya mwisho ya Aya isemayo وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ Na mcheni Mwenyezi Mungu. Na Mwenyezi Mungu anakufundisheni.
Wanachuoni wamegeuza muelekeo wa Taqwa kwenye elimu ambapo Aya inasimulia Taqwa inayohusiana na miamala ya kiuchumi. Taqwa katika elimu ipo tofauti na katika kila nyanja ya maisha kuna Taqwa.
Mhubiri maarufu wa Iran Agha Mohsin Qarati ambaye kwa ujumla hutoa mhadhara kwenye runinga. Anasema kwamba nilikwenda Najaf kwa masomo ya juu kwa sababu wakati huo hapakuwa na Hauza kubwa nchini Iran.
Nilikaa kwenye makazi ya mwanafunzi kutoka mji wangu. Nilishika begi langu na kuondoka kuelekea Ziarat. Baada ya kurudi nilimwomba mwenhyeji wangu anielekeze kuhusu ni mihadhara gani inatolewa na msomi gani ili nitengeneze ratiba yangu. Aliniongoza ni nani anayefundisha. Fiqh, Sarf, Aqaed, Akhlaq.
Nikauliza ni nani anayefundisha Quran Tafsir. Amesema katika Hauza Ilmiya Najaf hakuna anayefundisha Tafsir ya Quran. Nilidhani ni mzaha, niliuliza mara kwa mara na jibu lilikuwa kwamba hakuna mtu anayefundisha Quran Tafsir hapa.
Agha Qarati akasema, sikufungua hata mzigo wangu nikamwomba anipeleke kituo cha basi, kwa sababu nimekuja hapa kujifunza dini na wakati Quran haifundishwi hapa basi nitajifunzaje dini.
Na kwa muda wa miaka 40 Agha Qarati anafundisha Quran na anaifafanua Quran kwa njia iliyorahisishwa na ya kimbinu ambayo ni ya ajabu.
Iwapo tutasoma Quran kwanza basi rejea Hadith, Fatwa, Sayansi na tuangalie hizi kwa mizani ya Quran. Kisha dini itakuwa Qur’an. Kiuhalisia kila mtu ni Ahlul Hadith, kwa sababu Mujtahid pia ni Ahlul Hadith.
Ili kuelewa dini zote kwanza zinarejea kwenye Hadith. Hapana shaka kwamba kuna Nuru katika Hadiyth, ingawa Hadiyth dhaifu, za kutunga pia zipo. Kuna uongofu mwingi na dini katika Hadiyth.
Hadiyth ina muongozo huu kwamba ukitaka kupata elimu basi unapaswa kufanya nini. Kwa vile tumelisoma hilo na limewekwa akilini mwetu kwa uthabiti, hivyo walipofika kwenye aya ya uchumi ndani ya Quran, waliitenganisha sehemu ya mwisho ya Aya inayohusiana na Taqwa na wakaichukua sehemu nyingine.
Aya inahusiana na Uchumi na kwa hivyo maagizo ya Taqwa pia yanahusiana na uchumi tu. Kwanza ni kuambiwa unapofanya biashara, biashara ihifadhi Taqwa.
Lakini watu wanapofanya biashara kwa mujibu wa Taqwa, wanachanganyikiwa ni vipi tunaweza kufanya biashara bila Reba au vitendo vingine vya haramu.
Hawawezi kuelewa tunawezaje kufanya biashara bila Reba. Hili linaashiriwa hapa kuwa unafanya biashara na Taqwa na ukifanya hivi Mwenyezi Mungu atakupa elimu na kukuonyesha njia ya kufanya biashara ya uhakika.
Ufunguo wa kufungua milango ya hazina za Mwenyezi Mungu ni Taqwa. Kwa vile tunafanya mawazo wakati wa mchana, hiyo inaakisi katika ndoto zetu na funguo hizi za hazina hazitolewi na Mwenyezi Mungu katika ndoto bali katika hali ya kuamka.
Mwenyezi Mungu anasema hazina zote ziko kwa Mwenyezi Mungu na funguo ziko kwa Mwenyezi Mungu.
Mojawapo ya funguo ni elimu ambayo tumetunzwa ambayo Mwenyezi Mungu anatupa. Ikiwa tunafanya vitendo vyetu kwa mujibu wa maamrisho ya Mwenyezi Mungu.
Aya inasema kwamba jipatie Taqwa na Mwenyezi Mungu atakupa hazina ya elimu kwa maisha yako ya kiuchumi.
Allama pia anasema aya ni kupata Taqwa na Mwenyezi Mungu atakupa elimu. Ni sentensi mbili na sio kwamba elimu ni sharti kwa Taqwa. Ukipata Taqwa basi Allah atayalinda maisha yako ya kiuchumi.
Ukiona elimu wale wasiomwamini Mwenyezi Mungu vile vile ni mabingwa wa elimu ya uchumi. Kuna utaalamu katika biashara, usimamizi wa biashara. Mwenyezi Mungu atakupeni elimu ya uchumi safi ambao haupo pamoja na wengine, ikiwa mtapata taqwa. Aya hii ni sehemu ya somo moja.
Kama nilivyotaja sheria ishirini za Fiqh zimo katika Aya hii inayohusiana na miamala ya kiuchumi. Nidhamu ya kila kitu kinachohusiana na miamala ya kibiashara imetajwa na anayeandika mkataba pia anaambiwa aandike na Taqwa.
Na mwishowe inaambiwa kwamba kama mtapata taqwa, Mwenyezi Mungu atakupeni ilimu. Ipo katika vyanzo vingine mbalimbali kwamba ujuzi huja na usafi wa nafsi.
Na kwa hakika elimu inakuja katika chombo hicho kinachojitakasa, na ni habari tu inayomjia mtu huyo, Elimu ni nyepesi na inakuja kwenye nyoyo safi. Hapa elimu haina masharti kabisa kwa Taqwa.
Allama pia anasema Taqwa ni kwa ajili ya shughuli za kiuchumi na ukifanya hivi basi Mwenyezi Mungu atakujaalia elimu ya kufanya miamala safi.
Hotuba ya 2: Misiba isipeleke kwenye kuvunja nia njema
Anasema kiongozi wa waumini Ali bin Abi Talib (a)
وَ قَالَ عليه السلام: لَقَدْ عُلِّقَ بِنِيَاطِ هَذَا الْإِنْسَانِ بَضْعَةٌ هِيَ أَعْجَبُ مَا فِيهِ وَ ذَلِكَ الْقَلْبُ وَ ذَلِكَ أَنَّ لَهُ مَوَادَّ مِنَ الْحِكْمَةِ وَ أَضْدَاداً مِنْ خِلَافِهَا فَإِنْ سَنَحَ لَهُ الرَّجَاءُ أَذَلَّهُ الطَّمَعُ وَ إِنْ هَاجَ بِهِ الطَّمَعُ أَهْلَكَهُ الْحِرْصُ وَ إِنْ مَلَكَهُ الْيَأْسُ قَتَلَهُ الْأَسَفُ وَ إِنْ عَرَضَ لَهُ الْغَضَبُ اشْتَدَّ بِهِ الْغَيْظُ وَ إِنْ أَسْعَدَهُ الرِّضَى نَسِيَ التَّحَفُّظَ وَ إِنْ غَالَهُ الْخَوْفُ شَغَلَهُ الْحَذَرُ وَ إِنِ اتَّسَعَ لَهُ الْأَمْرُ اسْتَلَبَتْهُ الْغِرَّةُ وَ إِنْ أَفَادَ مَالًا أَطْغَاهُ الْغِنَى وَ إِنْ أَصَابَتْهُ مُصِيبَةٌ فَضَحَهُ الْجَزَعُ وَ إِنْ عَضَّتْهُ الْفَاقَةُ شَغَلَهُ الْبَلَاءُ وَ إِنْ جَهَدَهُ الْجُوعُ قَعَدَ بِهِ الضَّعْفُ وَ إِنْ أَفْرَطَ بِهِ الشِّبَعُ كَظَّتْهُ الْبِطْنَةُ فَكُلُّ تَقْصِيرٍ بِهِ مُضِرٌّ وَ كُلَّتْهُ الْبِطْنَةُ فَكُلُّ تَقْصِيرٍ بِهِ مُضِرٌّ وَ كُلُّ إِلُّ إِفُّدَهُّ ِفْعَلَهُمْ فَكُلُّ
Amirul-mu’minin, amani iwe juu yake, amesema: Ndani mwa mwanadamu mna kipande cha nyama kilichounganishwa kwake kwa mshipa, na kipande hicho ndicho kitu cha ajabu zaidi kilichomo ndani mwili wake; nacho ni moyo. Ndanimwe mna akiba ya hekima na mambo yalio kinyume na hekima pia. Kinapoona miale ya matumaini, shauku inakifedhehesha na shauku inapoongezeka, pupa inakiharibu. Pindi kinapopatwa na tamaa, huzuni huiua. Hasira inapoongezeka ndani yake, ghadhabu kali huipata. Kinapobarikiwa kwa raha, kinasahau kuwa mwaangalifu. Kinapopatwa na uoga, kinakuwa kisichojali. Amani ikienea pande zote, kinakuwa chenye kupuuza. Kinapopata mali, uhuru wa kutohitajia hukiweka katika makosa. KInapopatwa na Matatizo, ukosefu wa subira hukifanya kuwa kiyenyekevu. Kinapokabiliwa na njaa, hupatwa na dhiki , Ikiwa njaa itakishambulia, udhaifu hukifanya kikae chini. Ikiwa kula kwake kunaongezeka, uzito wa tumbo hukiumiza. Kwa hivyo, kila kichache kina madhara kwake na kila ziada ni madhara kwake.”
إِنْ أَصَابَتْهُ مُصِيبَةٌ فَضَحَهُ الْجَزَعُ
Ikiwa shida itaipata, inakuwa papara.
Amirul-Muminin (a.s) anasema: aghalabu mwanadamu anapopata utajiri, huwa anakuza upotofu na pindi tu mali yale yanapotoweka basi unamkuta anaingia kwenye maangamio.
Katika msemo mwingine wa Amirul Muminin (a.s) anasema, Ewe Mwenyezi Mungu! usinifanye mimi niwe kama yule ambaye fadhila humtawala, na kumfanya awe mzembe na pindi tui fadhila zikiondoka nakata tamaa.
Binadamu hapaswi kuwa katika udhibiti wa fadhila. Katika msemo huu vilevile anasema ikiwa shida fulani, au balaa itatokea ambayo ni jambo ambalo hutokea katika maisha ya kila mtu ambapo mara furaha, au shida humjia.
Siku moja itakuwa ya furaha na siku nyingine itakuwa ni ya shida. Hali zote mbili ni majaribio. Katika lugha ya Kiarabu, neno “Museebat” humaanisha kitu kisichohitajika.
“Asabat” maana yake ni kitu kinachofika pale inapobidi kufika. “Saib” ni maneno sahihi yanayoendana na maana yake. Hili ni jambo la kawaida sana kwamba jambo jema na baya huifikia mahali pazuri.
Lakini mwelekeo wa kawaida ni kwamba “Museebat” inatumika kwa vitu ambavyo havivumiliki. Baadhi ya matatizo tunayasababisha kwa mikono yetu wenyewe na baadhi ni yale yanayotoka kwa wengine, na baadhi yanatoka kwa Mwenyezi Mungu.
Tunapotazama kwa ukaribu tutapata kuwa Shida zetu nyingi zinatokana na mikono yetu wenyewe. Shida zinatufika kama ada mwanadamu anakosa subira.
Tunapaswa kufahamu kuwa wakati matatizo yanayotusibu yanayotoka kwa Mwenyezi Mungu na mwanadamu akabaki kuwa na subira basi hulipwa.
Shida hizo zinazotoka kwa mikono yetu wenyewe, kutoka kwa watu zina matokeo yake na zile zinazotoka kwa Mwenyezi Mungu matokeo yake yamo ndani ya Quran.
Yamekusudiwa kutufundisha kuwa na subira (Sabir), mtu ambaye ana uvumilivu akiwa na nia thabiti. Mtu hawi Sabir katika raha na hata ikiwa faraja ipo unahitaji kumweka katika mazingira magumu ili kumfundisha.
Unaweza kupata uzoefu na watoto wako ambao hutawaruhusu muda bila hali ya hewa, hawawezi kuvumilia ugumu wowote katika maisha yao yote.
Zamani wafalme walikuwa wakiwatuma watoto wao ambao wangekuwa warithi kwenye misitu na mahali pa mbali katika shida ili kupata mafunzo. Wakuu ambao walipaswa kuwanyima urithi wangewaweka karibu katika anasa.
Falsafa moja ya shida, taabu ni kumfanya mwanadamu kuwa na nguvu haswa zile zinazotoka kwa Mwenyezi Mungu.
Shida zinapokuja na inawezekana kwamba mwanadamu ananaswa na taabu kubwa. Anayepata taabu kubwa ana nafasi kubwa ya kuwa mvumilivu na anaweza hata kuwa kiongozi.
Kama vile Mwenyezi Mungu anavyosema tulimweka Ibrahim katika mitihani na dhiki na angekabiliana na mitihani moja baada ya nyingine na Ibrahim akabaki na subira mpaka mtihani ukaisha na ndipo Mwenyezi Mungu akajaalia Uimamu.
Kwa ujumla masaibu yana shinikizo kiasi kwamba huvunja nia, imani na dhamira. Mwanadamu mgumu zaidi huanguka katika misiba na wakati wale wanaovunja hupata hasara kubwa.
Misiba haileti uharibifu mkubwa hivyo lakini kuvunjika huku husababisha hasara zaidi. Tunalaumu masaibu zaidi lakini ni kuvunjika kwa imani yetu ndiko kunakosababisha uharibifu zaidi.
Kama vile unatazamana na gari linalokimbia haraka na uko kwenye baiskeli, unapata hofu na kusababisha uharibifu wa ulinzi. Nia, utu, mfumo unapovunjika ndipo udhaifu wa mwanadamu hutoka.
Misiba huondoa mapazia kwenye udhaifu uliopo ndani ya mwanadamu.
Tunaweza kuona mantiki hii kwa mtazamo wa Karbala. Misiba, balaa hufichua udhaifu wa mwanadamu ambao ni kitu kibaya na mwanadamu hujaribu kuficha haya kila wakati.
Wakati doa linapokuja kwenye kitu cheupe kwa Kiarabu huitwa Faza. Iftaza inamaanisha kuwa doa mbaya limedhihirika. Iftaza ya mtu ina maana maovu yake yamefichuka.
Misiba humfanya mwanadamu kuwa Muftaza ambayo ina maana kwamba udhaifu wote wa mwanadamu unafichuliwa. Misukosuko ni mitihani, mitihani ambapo mwanadamu anafichuliwa na kujulikana kama ni dhaifu, kasoro au ana nguvu.
Ukiona kuenea kwa misiba huko Karbala na unaona hata udhaifu mdogo hauonekani kwa Ahlulbayt (a) kwa sababu haukuwepo. Wale ambao hawakuenda na Imamu Husein (a) walijua kwamba udhaifu wao utafichuliwa, walitaka ulinzi. Hawakwenda kujikinga na Muftaza.
Udhaifu unapotoka, basi mwanadamu hufanya jambo moja zaidi ambalo ni Jaza. Maneno haya yote, Museebah, Faza, Jaza yote ni maneno ya Kurani.
Udhaifu unapodhihirika mwanadamu anafedheheka, basi mwanadamu wakati huo anafanya mbinu ambayo ni Jaza. Kwa Kiarabu, Jaza ina maana ya kukata kitu ambacho kinabana.
Katika istilahi Jaza inatumika dhidi ya mgonjwa (Sabr) ambayo ni uvumilivu, dhamira na si Sukoot. Ili kubaki thabiti kwenye nia yako. Lakini mwanadamu anapofanya nia, basi shida inakuja, udhaifu hufichuliwa, hukata nia yake na kuibadilisha. Hii nia ya kukata na kubadilisha ni Jaza.
Shida zinapokuja kwenye Moyo, udhaifu wa moyo hutoka na kwa ajili ya kupata wokovu kutokana na kufichuliwa, anabadilisha nia kutokana na majanga. Ali (a) anasema anapopata matatizo, anafanya Jaza.
Baadhi ya watu wanaugua, kulia wakati wao kupata katika matatizo. Matone mawili, moja ya machozi kwa kumcha Mwenyezi Mungu, na tone moja la damu katika njia ya Mwenyezi Mungu, ni vitu vyenye thamani zaidi.
Kulia kwetu hutokea katika hali kadhaa, kama vile mtu anapokufa. Tunaweza kulia lakini si kama Jaza, kwamba watu wawe na wasiwasi juu yako. Adabu za kulia zimefunzwa.
Imamu Husein (a) alimfundisha Bibi Zainab (s.a) jinsi ya kulia, usipige uso wako, usipasue kifua chako. Imam (a) alijua kwamba misiba itawajia Ahlulbayt (a) na hivyo akawafundisha jinsi ya kulia.
Kama vile Amirul-Muminin (a.s) alipokuja baada ya kuuawa kishahidi, wanawake walianza kulia na Bi Zainab akawazuia kama wanaume.
Tunalia kwa majanga yetu wenyewe na wengine wanasubiri fursa ya kupiga kelele kwa kuomboleza, wanafanya Jaza. Mwanafunzi mmoja hapa wa kutokea Gilgit na babake alifariki dunia.
Na ilivyokuwa ada kwa watu wa Gilgit hujulisha kila mtu lakini sio watoto wa marehemu. Tulipata habari, kisha tukamwita mwanafunzi. Nikamwambia baba yako amefariki.
Mtoto alisoma Inna Lillahi wa Inna Ilaihi Rajiun. Hakulia, wala kujipiga makofi usoni. Wengine hufanya uigizaji wa kujilegeza mpaka ifikie watu wanne kumbeba. Wanafunzi hufanya mambo kama hayo, wakati mtu anaumwa watu wanne wanampeleka hospitali.
Usivunje ujasiri wao. Rambirambi maana yake ni kutoa ujasiri.
Katika misiba mwanadamu hufanya “Jaza” ambayo ina maana ya kuacha njia, kuvunja nia.
Atasema sasa baba amefariki, siwezi kuendelea na masomo yangu. Jamii yetu ni Jazu, hatuvumilii kwenye misiba kwani tuna hisia.
Wale ambao ni Saboor (wingi wa kusubiri), kamwe hawalegei ujasiri, kwa kweli azimio lao linaongezeka na kuahidi kufanya kazi hiyo. Usikate tamaa katika misiba.
Mwenyezi Mungu anasema inapotokea misiba kwa watu wenye subira, basi kauli mbiu yao ni Inna Lillahi wa Inna Ilaihi Rajiun.
