Wakati nchi ikitimiza miaka 30 tangu irejeshe rasmi mfumo wa siasa za vyama vingi, mjadala mwingine wa katiba mpya umeibuka, ingawa baadhi ya wadau wanasema kumekuwa na maendeleo ya demokrasia chini ya mfumo wa sasa.
Kilio hicho cha katiba mpya kilikuwepo mwaka 1992 wakati nchi ikielekea kufanya maamuzi ya kuondokana na mfumo wa chama kimoja uliopitishwa na Bunge mwaka 1995, wakati wanaharakati wa demokrasia walipokuwa wakitaka katiba mpya iandikwe na si kufanya marekebisho ya kurejesha mfumo wa vyama vingi.
Hata hivyo, uamuzi ulikuwa wa kufanya marekebisho ya kufuta ibara zilizokipa Chama cha Mapinduzi (CCM) haki peke za kuendesha siasa ndani ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, huku vipengele vingine vikirekebishwa kuruhusu mfumo wa vyama vingi, uamuzi uliofanywa na Bunge Mei 7, 1992 na kuidhinishwa rasmi Julai mosi.
Tayari uchaguzi umeshafanyika mara sita, kuanzia mwaka 1995 hadi 2020, huku CCM ikiendelea kuibuka na ushindi na vyama vya upinzani vikimaliza uchaguzi kwa kukosoa uendeshaji wake na tuhuma nyingine za ukiukwaji wa sheria, kanuni na taratibu.
“Changamoto kubwa kuliko zote katika miaka 30 hii ni kwamba bado tunaishi katika muundo wa nchi ya vyama vingi, lakini ile tool (nyenzo) inayoendesha taifa bado yenyewe si inayo-accommodate mfumo wa vyama vingi kwa kiwango toshelezi. Hiyo tool ninayoizungumzia hapa ni katiba,” anasema Salum Mwalimu, naibu katibu mkuu wa Chadema alipoulizwa kuhusu hali ya demokrasia tangu kurejeshwa kwa vyama vingi.
Mwalimu, ambaye uchaguzi uliopita alikuwa mgombea mwenza wa Tundu Lissu katika mbio za urais za Chadema, anasema utamaduni wa demokrasia ya sasa kwamba anayeshinda ndio achukue kila kitu haufai, akisema Serikali ya Umoja wa Kitaifa ya Zanzibar kuwa mfano mzuri wa vyama kugawana nafasi baada ya uchaguzi.
Mawazo yake hayapishani na ya Richard Lyimo, katibu mkuu wa TLP.
“Rais Samia ana nia njema, ameunda kikosi kazi kizuri sasa cha kufanya Watanzania wakatoe maoni yao vizuri. Mimi nilishatoa ya kwangu, kwamba tuwe na maridhiano ya kisiasa… tuwe na kitu cha kukubaliana, ugomvi wa kisiasa usiwemo.
“Sasa tunaelekea kwenye mchakato wa katiba mpya. Itengenezwe katiba ya Watanzania, si ya wanasiasa. Iwepo katiba inayozungumzia uchumi wa nchi… ukisikia mwanasiasa anasema anataka katiba, anaamini katika katiba itakayomfanya ashinde, si kwamba anaamini itatengeneza uchumi.”
Lakini hao wote wanakubaliana kuwa kumekuwepo na mafanikio kiasi fulani tangu mfumo huo wa siasa za ushindani urejeshwe nchini.
“Katika miaka 30 ya demokrasia ya vyama vingi, uhuru wa kutoa maoni umeonekana, watu wanaweza kukaa wakazungumza, wakakosoa na kushauri,” anasema Salum Mwalimu.
Anasema pamoja na misukosuko ya mtu mmoja mmoja au Taifa, uhuru wa maoni umeongezeka tangu mwaka 1992, tofauti na kabla ya hapo kwa sababu Taifa lilishuhudia mwitikio chanya wa mabadiliko na vyama vingi vilipokewa kwa kishindo.
“Mafanikio mengine tunayoweza kuyazungumzia katika kipindi hiki cha miaka 30 ya demokrasia ni kupatikana kwa fursa mbadala nje ya CCM. Zamani ukitaka kuwa diwani lazima uwe CCM, ukitaka kuwa mbunge, uwe CCM, ukitaka kuwa mwakilishi Zanzibar, uwe CCM,” anasema Mwalimu.
“Lakini tumeona ukuaji wa demokrasia katika miaka hii 30 umefungua fursa na kupunguza ule ukiritimba wa chama kimoja kwamba lazima ukubaliane na sisi, lazima ukubaliane na itikadi zetu hata kama hukubaliani nazo. Sasa utaona watu wanagombea…imefungua mlango kila mmoja kuweza kuona mrengo anaotaka.”
Lakini Lyimo anaona bado Watanzania hawajaona faida ya kuwa na mfumo wa vyama vingi.
“Kuna mafanikio, tayari kuna vyama vingi lakini havijawahi kuwafanya Watanzania wajue faida ya vyama vingi. Iko haja sasa, vyama vyote vya siasa vikawa kitu kimoja, vikafanya kazi moja, vikashirikiana kuweka vitu sawa ili Watanzania wajue faida,” anasema Lyimo.
Naye katibu mkuu wa Chadema, John Mnyika alikuwa na maoni tofauti kuhusu siku hii ya kuadhimisha miaka 30 tangu kurejeshwa kwa vyama vingi.
Katika akaunti yake ya Twitter, Mnyika ameandika: “Julai 1, 2022 itakuwa miaka 30 toka mfumo wa demokrasia ya vyama vingi urejeshwe nchini 1992. Hii ilipaswa kuwa #SikuYaDemokrasiaTanzania,” ameandika Mnyika akitaka serikali itumie siku ya leo kuondoa amri ya kuzuia mikutano ya hadhara.
“Ni siku pia ya kuendeleza mijadala ya kuharakisha kupata KatibaMpya”
Hata hivyo, safari ya kurejea kwenye mfumo wa vyama vingi haikuwa fupi na nyepesi.
Wakati wa Uhuru wa Tanganyika mwaka 1961, nchi ilikuwa ya vyama vingi vya siasa hadi mwaka 1965 wakati vilipofutwa kwa sheria.
Kwa wakati wote huo hadi mwishoni mwa miaka ya themanini wakati nchi ikiwa ya chama kimoja, vuguvugu la kisiasa lilikuwa la chini hadi mwishoni mwa miaka ya themanini wakati mageuzi ya kisiasa na kiuchumi yalipoanzia barani Ulaya na baadaye kusambaa duniani.
Mifumo ya kikatiba ambayo ikidhibitiwa na chama kimoja cha siasa ilifunguka ili kuruhusu ushiriki wa vyama vingine.
Wimbi hilo liliongezeka nguvu mwanzoni mwa miaka 1990.
Kote barani Afrika, idadi ya watu waliokuwa wakitaka vyama vingi ilianza kuongezeka, ikishinikiza tawala kuruhusu mfumo huo.
Makundi machache kama ya baadhi ya wasomi, vyombo vya habari vya binafsi, wafanyakazi, wakulima, wanaharakati wa haki za binadamu vilikuwa tayari kazini vikitaka mabadiliko ya kidemokrasia kuelekea mfumo wa vyama vingi.
Shinikizo la mpito kwa demokrasia ya vyama vingi nchini lilianza katika nusu ya kwanza ya miaka ya themanini, kuelekea mwisho wa utawala wa Rais wa kwanza, Mwalimu Julius Nyerere.
Mwaka 1983 Chuo Kikuu cha Dar es Salaam (UDSM) kilifanya warsha na mojawapo ya mawasilisho ilizungumzia haja ya kuwapo kwa demokrasia ya vyama vingi vya siasa.
Itaendelea kesho
