Hujjatul Islam Ustad Syed Jawad Naqvi
(Mkuu wa shule Jamia Urwatul Wuthqa – Lahore)
Imetolewa katika msikiti wa: Masjid Baitul ul Ateeq
Lahore – Pakistan
Julai 14, 2023
HOTUBA YA KWANZA: UADILIFU NDIO MSINGI ASASI WA UCHA MUNGU
Ninawausieni nyinyi pamoja na kuiusia nafsi yangu kumcha Mwenyezi Mungu, na nawasisitizieni kuyasimamisha maisha yenu katika misingi ya Uchaji Mungu. Tambueni kuwa ucha Mungu ni mjumuiko wa mipango na mikakati kutoka kwa Mwenyezi Mungu yenye kumlinda mwanadamu. Mikakati anayopaswa kutekeleza katika maisha yake ili apate kufanikiwa. Na ikiwa maisha yatatoka kwenye mipaka ya ucha Mungu, basi yatakuwa ni maisha yaliyojaa ufasiki, uhuni, ukafiri na ukandamizaji. Maisha ambayo matokeo yake ni kuangamizwa kwa mwanadamu. Misiba wanayopata watu kutokana na matendo yao wenyewe ni matokeo ya maisha bila ya ucha Mungu. Mwenyezi Mungu aliweka utaratibu huu mkamilifu ili kutukinga na siku hii ambayo hatuna pakukimbilia. Hasa, wale ambao Mwenyezi Mungu aliwapa mpango huu ili waweze kuishi maisha ya ulinzi na kuendeleza mipango kwa ajili ya jamii nzima ya binadamu kuishi kwa usalama.
Huwezi kufikia kila sehemu ya maisha kwa njia moja kwani katika maisha yetu ili kuweza kufikia vitu mbalimbali tunatumia njia na mbinu tofauti tofauti za usalama na ulinzi. Kwa magari, mali, hozi, shamba, chakula, n.k. Mambo haya yote yana mbinu maalumu za kuzilinda. Kupitia mipangilio tofauti kwa kila lengo ndivyo mpango wa ulinzi unavyofanywa. Mwenyezi Mungu pia ameweka Taqwa kwa mambo mbalimbali na miongoni mwa mwelekeo huu mmoja wa kufikia uhai ni Adl (uadilifu). Adl ni njia na vile vile msingi wa Taqwa na Mwenyezi Mungu amezibainisha katika Quran.
Jambo moja linalohusiana na mafundisho ya Qur’an ni msingi wa dini na maisha ya mwanadamu kwa kawaida yameegemezwa kwenye Maadili. Maisha ya mwanadamu, yawe ya mtu binafsi au ya kijamii, yanatokana na maadili. Ikiwa tunaelewa dini basi muundo wa dini ungetoka kama thamani na mapumziko yote ni nyongeza na haswa maadili ya kijamii. Kwa kuwa sehemu kubwa ya maisha ya mwanadamu ni ya kijamii kwa hivyo dini pia inazingatia zaidi upande wa kijamii. Katika maadili vile vile kuna uainishaji ambapo maadili fulani yana hadhi ya nguzo ambayo majengo yanatengenezwa na nguzo hizi hubeba mzigo wa jengo zima. Kwa jamii ya wanadamu na dini Adl imeanzishwa kama nguzo ya msingi. Shia ni wa kipekee katika suala hili kwamba Adl imewekwa tofauti katika Usuul e Deen lakini ufafanuzi wake na hadhi sio kile ambacho Mwenyezi Mungu ameweka kwa ajili yake katika dini na maisha ya mwanadamu. Katika riwaya moja imetajwa kwamba ulimwengu mzima unategemea Adl. Hilo ni somo la kutambulika duniani na mjadala wa kifalsafa ambapo muongozo wa Quran ni wa kijamii kwa ajili ya mwongozo wa maisha ya mwanadamu na jina la mwongozo huu ni dini. Madhumuni ya mwongozo huu ni kulea na kung’arisha maisha ya mwanadamu.
Adl imeanzishwa kama nguzo ya msingi ya dini na maisha ya mwanadamu. Mtume (s.a.w.w.) ameamrishwa kuwaambia watu katika Quran kwamba nimetimilizwa ili nisimamishe uadilifu miongoni mwenu.
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ ۖ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَىٰ أَلَّا تَعْدِلُوا ۚ اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ {8}
Enyi mlio amini! Kuweni wasimamizi madhubuti kwa ajili ya Mwenyezi Mungu mkitoa ushahidi kwa haki. Wala kuchukiana na watu kusikupelekeeni kutofanya uadilifu. Fanyeni uadilifu. Hivyo ndio kuwa karibu mno na uchamngu. Na mcheni Mwenyezi Mungu. Hakika Mwenyezi Mungu anazo khabari za mnayo yatenda. (8)
Ikiwa tutachambua Hadith na Aya mbalimbali, tunaweza kusema kilichotajwa katika Aya hii ni kweli kabisa kwamba Adl yuko karibu zaidi na Taqwa. Uhusiano wa Adl na Taqwa umefafanuliwa ndani ya Qur’an ambapo kitu kilicho karibu zaidi na Taqwa ni Adl. Kuna aya mbili moja katika Surah Nisa na nyengine katika Surah Maida ambazo zinafanana na tofauti ndogo za uwekaji.
Katika aya ya Surah Maida tunaombwa kusimamisha Adl na hakuna vizuizi vinavyopaswa kuingilia kati, ambapo pamoja na maadui inabidi kutenda kwa uadilifu. Katika Surah Nisa imetajwa kwamba unapaswa kutoa ushahidi kwenye Adl hata kama hiyo ni dhidi ya wanafamilia wako, jamaa, marafiki, jamii. Hii ina maana katika Adl tunapaswa kupuuza mahusiano yote badala yake tutoe ushahidi hata kama hiyo ni dhidi ya wazazi wako, kaka, dada na marafiki zako. Katika Surah Maida hata kwa maadui toa ushahidi sahihi. Tunaweza kuipata katika matukio kadhaa ambapo huwezi kudhani au kufikiria kitu chochote ambacho kinaweka kikoa cha haki ambapo unaweza kupuuza Adl katika baadhi ya matukio.
Katika istilahi za seminari imetajwa kuwa Shariah ina sharti kwa amri za jumla. Wasomi daima hujaribu kuleta au kutumia masharti juu ya sheria za jumla. Lakini ukiona Aya za sheria fulani zimetajwa wazi kuwa haziwezi kufungiwa au kuwekewa masharti. Na juu ya orodha ni Adl (Haki). Hii ina maana huwezi kusema kwamba unatenda haki ikiwa inakufaidi wewe, marafiki, jamaa na jamii lakini ikiwa kuna hasara basi usitende kwa uadilifu. Huwezi kufanya au kutoa uamuzi kwa vitendo kama hivyo. Hatuwezi pia kusema kwamba Adl inapaswa kufanywa na waumini pekee, lakini badala yake inapaswa kuwa na ubinadamu wote na hata kwa maadui inabidi utende haki. Hii ni kwa sababu tokeo moja la Adl ni Taqwa ambayo ina maana ya ulinzi, usalama wa maisha ya mwanadamu kwa kiwango ambacho maisha ya mwanadamu yanastahiki usalama. Katika mipangilio ya usalama ya maisha ya binadamu sababu kubwa ni Adl. Kwa vile tumeitafsiri vibaya Taqwa kuwa ni kujiepusha tu na madhambi hivyo mambo yote yanayohusiana nayo yanahusiana na kujiepusha na kujiepusha. Vile vile ikiwa Taqwa itafasiriwa kuwa ni khofu basi njia zote za kupata Taqwa zitahusiana na yale mambo yanayoleta khofu. Kwa vile Taqwa katika Quran maana yake ni ulinzi, usalama basi njia zote za kupata Taqwa zingehusiana na usalama. Kama vile mtu fulani anahitaji usalama wa kimwili lakini tukitoa maagizo ya kujiepusha na chakula kwamba haitasaidia, kwani anahitaji ulinzi kutoka kwa maadui ambao wangemuua. Sio kwamba hakuna kujiepusha na Mwenyezi Mungu bali hata hofu ipo, lakini haya hayadhihirishwi kwa njia ya Taqwa. Taqwa huleta ukweli tofauti kwa mwanadamu. Inamaanisha ulinzi dhidi ya hatari hizo ambazo zingeharibu maisha na vizazi. Kwa usalama huu ni aina gani ya njia zinazopaswa kutumika au zitakuwa na ufanisi. Kama ilivyo kwa Pakistan tishio la maisha ya kimwili ni zaidi kutoka kwa magaidi, wahalifu n.k. Wakati wa Mohurrum watu wanaambiwa kuchukua hatua za usalama kwa Majalis ambapo serikali inatoa taarifa ya kuweka nyaya za miba kuzunguka vituo vya Majalis, kuweka posts za hundi, Kamera za CCTV nk. Kwa ajili ya kulinda maandamano huko Muharram serikali inatumia pesa nyingi zaidi kwa ajili ya kuwalinda polisi waliopo huko. Wakati mwingine wanapiga doria kupitia helikopta, vyumba vya kudhibiti vinafanywa, timu zinafanywa, huduma ya simu imesimamishwa. Hili ni tendo la hekima kwa usalama. Kuna maono mbalimbali ambayo chini yake watu hufanya utaratibu huu.
Mpangilio wa usalama ambao Mwenyezi Mungu ameufanya pia una mkakati fulani. Mkakati huo umetajwa na Quran kuwa ni Adl (haki) ambayo inathibitisha usalama wa jamii. Adl ndiye aliye karibu zaidi na Taqwa ikilinganishwa na mambo mengine. Ukweli wa Taqwa unahusiana na usalama, lakini ni nini kiini cha Adl? Kwa ujumla tunasikiliza Adl ambayo ina maana kwamba kila kitu kinapaswa kuwa katika kila mahali, au tunasema “Insaaf” ambayo inatokana na Nisf (nusu) kwa Kiarabu. Kwa hivyo kutoa sehemu tunazingatia kama Adl. Lakini si lazima kwa kutoa kitu ina maana Adl. Adl, Insaaf na Kist zinafanana lakini zina tofauti fulani katika maana.
Adl kwa Kiarabu inahusiana na uzito uliowekwa juu ya Ngamia. Kwa Ngamia huwezi kukaa kama unavyopanda juu ya mgongo wa farasi. Tunaweza kuona kutokana na muundo wa ngamia kwamba hajaundwa kukaa moja kwa moja juu yake kwani ana nundu mgongoni mwake. Kwa hivyo unawezaje kupanda ngamia? Kwa hili unapaswa kufanya linter ambayo ni kama cabin na kuwekwa karibu na nundu na una kukaa upande wa kushoto na kulia wa nundu. Kwa kuweka mzigo pia kwenye ngamia, kuna pande mbili zilizofanywa, mzigo wa upande mmoja umewekwa na kwa upande mwingine usawa umewekwa ili jambo la upande mwingine lisianguke. Katika istilahi imetajwa kama Adl. Kitu kinachounda usawa kinajulikana kama Adl. Iwapo kuna kitu kizito kimewekwa upande mmoja kwa sababu ambayo upande wa pili hupata usumbufu basi mzigo fulani huwekwa upande mwingine ili kusawazisha. Kama vile watu wanapofunga ndoa mbili, hawawezi kusawazisha kati ya wake wawili na hili ndilo jambo gumu zaidi kufanya. Ngamia na kitanzi wangekubali mizani, lakini wake wawili hawangekubaliana kamwe. Ikiwa unatarajia kwamba mtu angevumilia mwingine basi haitatokea na usawa huu hautunzwa. Kuna Serat (Tabia) pia wapo ambapo shakhsia hizo zimejenga usawa kati ya wake mbalimbali. Hakuna kizuizi katika kuoa wake wengi, kizuizi ni kujenga usawa, haki, lakini wale unaotaka kutenda nao haki hawako tayari. Huu uumbaji wa wake hautaki haki, wanataka exclusivity. Kwa hivyo wakati mawazo ni kama kwamba ni mimi tu na hakuna mtu mwingine basi unawezaje kuanzisha haki. Sehemu moja ya maisha ni kwamba unatumia maisha kwa usawa. Haimaanishi ikiwa kitu ni chanya au kizuri, hakihitaji usawa, haki. Katika mapato, mahusiano na nyanja zote unahitaji usawa na haki. Iqtesad (uchumi) inatokana na Qasd ambayo ina maana ya usawa. Kwa mujibu wa Quran uchumi unamaanisha kusawazisha mapato na matumizi. Ikiwa mapato yako ni zaidi ya gharama basi itabidi utumie ziada kwa wahitaji. Ikiwa mapato ni kidogo basi unapaswa kupunguza gharama na kuifanya kulingana na mapato. Jamii ambayo inaanzishwa kwa misingi ya haki basi huu ni mfumo wa usalama wa ndani.
Iwapo jamii ya wanadamu itaimarika juu ya haki basi hii inakuwa dhamana kubwa zaidi ya ulinzi wa jamii. Kwa ujumla tunaitazama Haki kwa mtazamo wa mahakama. Mahakama ni sehemu tu za maamuzi na hukumu. Hukumu zinaweza kuwa sawa, zisizo sahihi au kwa haki iliyo tofauti. Mahakama si mahali pa haki bali ni mahali ambapo hukumu zinatolewa. Haki pia sio tafsiri kamili ya Adl. Adl ina maana ya usawa na inawezekana kwamba Haki inaweza kuwa na Adl au la. Unapaswa kudumisha usawa katika jamii. Ikiwa jamii ina uainishaji, ambapo tabaka moja ni tajiri na linazidi kuwa tajiri na tabaka lingine linaingia kwenye umasikini basi jamii hiyo haina uwiano. Adl ni miongoni mwa maadili ambayo kwa msingi wake hukumu inafanywa. Ukienda mahakamani basi hukumu itachukuliwa na inaweza kutendeka kwa haki ikiwa jamii ina Adl. Ikiwa katika jamii hakuna kitu ambacho kina usawa kama vile nguvu ni kutokuwa na usawa katika jamii ambapo wengine wana nguvu kubwa na wengine wana kidogo. Kama vile pesa, mali, mali zingine zina kubwa na zingine hazina chochote; fursa ambazo wengine wanazo kubwa na wengine hawana. Vile vile njia za maisha, elimu, nzuri na kila kitu kinapaswa kuanzishwa kwa usawa. Hii yote ni kwa sababu mfumo wa kisiasa hautokani na Adl. Dini imeweka mfumo wa utawala katika misingi ya Adl. Wote Shia na Sunni wanakubaliana kwamba gavana wa Kiislamu anapaswa kuwa Imam-e-Adil ambaye si Faasik, dhalimu au ana sifa yoyote ambayo ni kinyume na Adl. Kiongozi mwadilifu anaweza kuweka usawa katika jamii. Haiwezekani kuanzisha jamii yenye uwiano bila Imam-e-Adil. Imamu ni kile mizani ambaye anatakiwa kuweka kila kitu katika mpangilio ulio sawa.
Amirul Momineen (a) alipoingia madarakani, alitazama daftari la kugawa mishahara, posho. Aliona kwamba mishahara iliainishwa kama mabwana, wasomi, watumwa tofauti. Ali (a) alizifuta hizo na akaweka mshahara mpya na mambo ya kuvutia yakatoka. Kulikuwa na dada wa Imam Ali (a) ambaye alikuwa na malipo na pia kwa ajili ya mjakazi wake. Alitoka kwa Banu Hashim na alikuwa na haiba ya heshima. Kwa kuwa sasa utawala ulikuwa wa kaka yake, alikuja na matarajio zaidi. Alipewa posho sawa na hapo awali. Kisha kwa kijakazi vilevile Ali (a) alitoa posho sawa na yeye. Alipogundua kuwa kijakazi huyo amepewa sawa na wake, alirudi kwa Ali (a) na kuuliza kwa nini vivyo hivyo? kwa hivyo inaweza kuwa kosa. Ali (a) alisema malipo yale yale kwa bwana na mtumwa. Aliona inashangaza. Huu ndio usawa na uadilifu.
Mtu mwingine mkubwa wa Uislamu ni Mughaira ibn Sheba. Wakati Ali (a) alipokuwa Khalifa, Mughaira alikuwa rasimi, alitoa ushauri kwa Ali (a) ambao ulikataliwa. Kisha akamwambia Ali (a) na wengine pia kwamba serikali hii haitaendesha kwa sababu kiongozi na wanafunzi wana tabia tofauti. Hakim anataka kutawala kwa haki na watu hawajajiandaa kwa hilo. Ukiona katika zama za makhalifa wanne waliokasirishwa zaidi ni watu. Ali alizungumza kwa upole sana, si mkali au mwenye msimamo mkali. Khalifa wa pili kwanza angepiga mijeledi kisha aulize nini kilitokea. Kwa Waarabu wanasema kwamba mjeledi wa Hadhrat Umar ulikuwa na nguvu zaidi kuliko upanga wa Hajjaj ibn Yusuf. Ali (a) alikuwa mpole sana katika kuzungumza na kila mtu lakini bado watu hawakufurahishwa na utawala wa Ali ingawa walipenda maadili ya Ali. Kwa hiyo wakajitenga na Ali (a) upesi sana. Vita vitatu ambavyo Ali alipigana wakati wa ukhalifa wake havikuwa na Makafiri, Mayahudi, Wakristo bali alikuwa pamoja na umma wake mwenyewe. Vita vya Nahrwan vilipiganwa na watu wake wa jeshi. Hii ilitokana na Haki ya Ali. Kama nilivyosema unaweza kuwa unasawazisha kati ya wake wawili lakini wake hawataki haki wanataka usawa. Ndivyo ilivyotokea kwa Ali na akafanya uadilifu jambo ambalo watu hawakulipenda. Vile vile alivyosema Mughaira, Ali (a) mwenyewe aliahidi na akasema kwamba ninaapa kwa jina la Mwenyezi Mungu kwamba watu hawa wa Shamu hivi karibuni watakunyakua utawala kutoka kwako. Sababu pia aliitaja. Katika vita moja ambapo alikuwa Khalifa na Amiri Jeshi Mkuu, viatu vyake vilichanwa, yeye mwenyewe alikuwa akivishona. Ibn Abbas mshauri wa kisiasa alikuja kwa Ali (a) na Ali akauliza niambie bei ya kiatu chake. Ibn Abbas kwa kusitasita akasema kwamba hakuna kitu kilichosalia katika kiatu hiki na hakina thamani. Ali alisema ikiwa siwezi kuweka haki katika serikali yako basi kiatu hiki kinastahili zaidi kuliko utawala. Mfumo wa Uimamu ambao Mwenyezi Mungu ameufanya upo kwenye msingi wa uadilifu. Adil Imamu ni mmoja anapokwenda mbele ya Hakimu kwa ajili ya kesi na Hakimu anasimama kwa heshima, anasema umesimamishwa kwa sababu wewe si mwadilifu, kwani umenipa heshima tu na si mpinzani wangu. Huu ndio uadilifu alioufanya Mwenyezi Mungu kuwa msingi.
Ikiwa ulinzi wa maisha ni muhimu basi itafanyika kupitia Adl. Jamii ya wanadamu haiko salama bila haki na huu ndio mgogoro wa kizazi cha sasa. Maisha yetu hayana usalama kutoka kwa mtazamo wowote. Tunahitaji Adl katika jamii hii na tunahitaji watu wa kufunzwa na kulelewa kwa ajili ya Adl. Hata kama Imamu ni Adil lakini Ummah sio wafuasi wa Adl basi Adl pia hataimarika.
HOTUBA YA PILI: UPOLE HUMPA MTU UWEZO WA KUPAMBANA NA SHINIKIZO
- وقال عليه السلام : لاَ مَالَ أَعْوَدُ مِنَ الْعَقْلِ، وَلاَ وَحْدَةَ أَوْحَشُ مِنَ الْعُجْب، وَلاَ عَقْلَ كَالتَّدْبِيرِ، وَلاَ كَرَمَ كَالتَّقْوَى، وَلاَ قَرين كَحُسنِ الخُلْقِ، وَلاَ مِيرَاثَ كَالاْدَبِ، وَلاَ قَائِدَ كَالتَّوْفِيقِ، وَلاَ تِجَارَةَ كَالْعَمَلِ الصَّالِحِ، وَلاَ رِبْحَ كَالثَّوَابِ، وَلاَ وَرَعَ كالْوُقُوفِ عِنْدَ الشُّبْهَةِ، وَلاَ زُهْدَ كَالزُّهْدِ فِي الْحَرَامِ، ولاَ عِلْمَ كَالتَّفَكُّرِ، وَلاَ عِبَادَةَ كَأَدَاءِ الْفَرائِضِ، وَلاَ إِيمَانَ كَالْحَيَاءِ وَالصَّبْرِ، وَلاَ حَسَبَ كَالتَّوَاضُعِ، وَلاَ شَرَفَ كَالْعِلْمِ، وَلاَ مُظَاهَرَةَ أَوْثَقُ مِن مُشَاوَرَةٍ
Anasema Amirul muminin (a) katika semi nambari 113
“Hakuna mali yenye faida nyingi mfano wa akili, na hakuna upweke unaofarakanisha mfano wa majivuno, na hakuna akili iliyo bora mfano wa busara, na hakuna utukufu mfano wa ucha Mungu, na hakuna swahibu mfano wa hulka njema, na hakuna urithi bora mfano wa adabu, na hakuna mwongozo mfano maafikiano, na hakuna mavuno bora mfano wa thawabu, na hakuna biashara bora mfano wa amali njema, na hakuna utawa mfano wa kutojitosa katika unyenyezi, na hakuna kujizuia kuliko kuwa bora kama kujikinga na haramu, na hakuna elimu iliyokuwa bora mfano wa tafakuri, na hakuna ibada iliyo kuwa bora mfano wa kutekeleza wajibu, na hakuna imani mfano wa haya na uvumilivu, na hakuna mafanikio mfano wa unyenyekevu,na hakuna utukufu mfano wa elimu, na hakuna fahari mfano wa upole, na hakuna msaada thabiti kuegemewa mfano wa ushauri.”
Hilm maana yake ni upole ambao hudhihiri kipindi cha kuvumilia jambo fulani. Izzat inatokana na sifa za Mwenyezi Mungu. Izzat tunayoielewa haitokani na mtazamo wa Quran badala yake tunaichukulia kama heshima, ambapo watu wanatuheshimu, wanatupa itifaki. Na ikiwa mtu anatupuuza basi tunazingatia kuwa hajanipa Izzat. Katika Quran maana ya Izzat ni ugumu na Salabat. Nyumbani kwetu tunaona vitu fulani ni laini kama godoro, sofa, kiti n.k. Dalili mojawapo ya ulaini ni kwamba unapoweka kitu juu yake, vinakandamiza au kushuka chini. Lakini vitu fulani kama Ghorofa, marumaru, mbao ni ngumu na hairuhusu vitu kuingia humo. Ugumu huu ambao hauruhusu shinikizo lolote au kupenya kuingia kwa Waarabu wake wanauita kama Izzat. Kitu kama mto, godoro ambayo huchukua shinikizo lakini vitu kama Iron , chuma haichukui shinikizo ikiwa utajaribu kubonyeza kwa mkono kwa shinikizo lolote. Kukubali shinikizo ni Zillah na kutoshinikizwa ni Izzat kwa Kiarabu. Kukubali athari, utawala, ukandamizaji, shinikizo la kitu ni Zillah. Ugumu wa utu. Mwenyezi Mungu anasema kuwa Izzat ni ya Mwenyezi Mungu, Mtume na waumini. waumini wabaki na Izzat ambayo haimaanishi wahalifu, wakosaji, Taghot wakupe saluti, wakuheshimu. Ikiwa Faasik atakuheshimu basi huyu ni Zillah kwako, hii inamaanisha uko chini ya shinikizo lao. Hufanyi Amr Bil Maroof na Nahy Anal Maroof. Kuna watu wanakuja kwa shinikizo na kukubali wengine ambao ni Zillah. Leo hii muumini wa Qurani (sio wa kibaolojia) yuko chini ya shinikizo la kila aina. Jamii yetu iko hivi kwamba inaweka shinikizo kwa kila mtu. Wakati watu wanajaribu kukuweka chini ya shinikizo, basi hukubali. Imamu Husein (a) hakuruhusu shinikizo lolote lije juu yake. Yeye ni Imam Izzat. Hakubali shinikizo kutoka kwa jamaa zake, marafiki, maadui na kutoa upendeleo kwa kutengwa lakini hakuja chini ya shinikizo. Hii ni kwa sababu Zillah yuko mbali nami. Izzat hii inatoka kwa Hilm ambayo inamaanisha ukomavu wa utu. Utu uliokomaa, thabiti hauwi chini ya shinikizo. Ikiwa hakuna Hilm, hakuna ufahamu, na anakuwa kiongozi hata akiwa na miaka 100 hana Izzat.
Wakati wowote kuna shinikizo la kukufanya ujibu unapaswa kujidhibiti. Hii ni Hilm ambayo wengine hawapaswi kukuweka chini ya shinikizo.
