رعایت تقوا در ارتباط با دوستان و خویشاوندان: حجۃ الاسلام جواد نقوی

زندگی انسان به عرصه های مختلف زندگی تقسیم می شود و خداوند برای هر حوزه ای هدایت قرار داده است و نه تنها هدایت، بلکه برای تحفظ آن در همہ حوزہ ھای زندگی نیز اھتمام ورزیدہ است. برای ابلاغ این اھتمام و انصرام پیامبران را فرستاد، اما اجرای آن بہ عھدہ خود انسان گذاشت.

یکی از حوزہ ھای مهم زندگی انسان، زندگی اجتماعی و جمعی است که در آن شخص بھرصورت با دیگران باید رابطه داشته باشد. زندگی اجتماعی در هیچ موجودی جز انسان متصور نیست و موجودات دیگر نمی توانند جامعه تشکیل دهند. جامعه از روابط تشکیل می شود۔ لذا اعمال همه افراد جامعه بر یکدیگر تأثیر می گذارد. خویشاوندی جنبه ای از جامعه است اما جامعه واقعی را روابط انسانی تشکیل می دھند. و لزوم تقوا در این ارتباطات و روابط بسیار مهم است. زیرا تهدیدات جانی انسان در زندگی اجتماعی و جمعی رخ می دهد. و این تھدیدات نسبت بہ موجودات دیگر از انسان بیشتر است حتی چنان کہ گفتہ می شود شیطان خطرناک ترین موجود است، اما کدام شیطان؟ ما شیطان را موجودی قدرتمند می پنداریم که توانایی تأثیرگذاری بر مردم کل سیاره زمین را به طور همزمان دارد. قدرت شیطان را اینقدر بزرگنمایی می کنند کہ نعوذ باللہ شیطان یا مساوی با خدا است یا از خدا ھم قدرتمندتر است۔ این با اصول توحید منافات دارد، خداوند می‌خواهد بشریت را هدایت کند، اما قدرتی ایجاد کرده است که مانع این هدایت می‌شود. با این حال، این دیدگاه نسبت به شیطان ناقص است.

درباره شیطان دو تفسیر وجود دارد؛ تفسیر اول می گوید که ابلیس یک فرد و جن است که در ابتدا خدا را عبادت کرد اما بعداً علیه آدم قیام کرد و راندہ درگاہ خداوند شد، اما این یک نفر تمام دنیا را احاطہ کردہ است این حرف، حرف غیرعادی است و با عقیدہ توحید نیز منافات دارد.

اما در اینجا شیطان پرستان می گویند که پرستش خدا به انسان قدرتی برابر با قدرت خدا نمی دهد، در حالی که عبادت شیطان ظاهراً چنین قدرتی می دهد. بنابراین آنھا نوعی شیطان پرستی را به وجود آورده اند، با نمادهای خاص، مانند آویزان کردن زیور آلات فلزی در قسمت های مختلف بدن، پوشیدن مدل های خاصی از لباس که در بین جوانان ما ھم مد شده است، و مدل موهای عجیب و غریبی، همه اینها نشانه های مشهود شیطان پرستی است. و سپس کارهای شیطانی انجام می دهند و معتقدند که شیطان قدرت خود را بہ کسانی می دھد کہ او را پرستش می کنند اما خداوند چنین قدرتی را نمی دهد.

اساساً این تعبیر که شیطان منشأ قدرت عظیم است، باعث پیدایش کیش شیطان پرستی شده است. این نظریه قبلا ھم بودہ است؛ زرتشتیان باستان به دو خدا اعتقاد داشته اند: یزدان که نیکی را آفرید و اهریمن که مظهر همه بدی ها و تباهی ها بود. یک خدا خیر را می آفریند و دیگری شر را می آفریند.

تفسیر دیگری از شیطان حاکی از آن است که شیطان یک تمثیل است و یک فرد واحد نیست، بلکه بیانگر یک حالت درونی انسان است. کلمه ’شیطنت‘ به معنای دور کننده است. شیطان با انسانها در ارتباط است و عمدتاً برای منحرف کردن مردم از راه درست، مسیر درست و فکر درست و هر آنچه که به سعادت انسان می انجامد، کار می کند.

ما تلاش می کنیم تا جامعه خود را آگاه کنیم که ما اغلب از اعمال دیگران پیروی می کنیم و در عین حال تجربیات و مشاهدات خود را رد می کنیم. ما اغلب بزرگترین منکران واقعیت خود هستیم. آنچه ما شخصاً می بینیم در مقایسه با آنچه از بزرگان خود می شنویم، بی اهمیت است. این یک سوء تفاهم است. کار شیطان دور کردن است. ما در کارهای مختلف اعم از عبادی، دینی، تربیتی و انقلابی یک جایی از مسیر درست خارج شده ایم و بعدها بہ آن متوجہ می شویم. ما اغلب می توانیم تشخیص دهیم که چه کسی ما را گمراه کرده است. مثلاً ممکن است عمویی یکی تصمیم پدر را مبنی بر فرستادن برادرزاده اش به حوزه علمیه زیر سوال ببرد و از این طریق در تصمیم گیری تأثیر بگذارد. طلاب زیادی در این حوزه تحصیل می کردند که بعداً آنجا را ترک کردند. چه کسی مسئول خروج آنها بود؟ جن بود؟ خودت خوب می دانی چه کسی مرا از رفتن به حوزه باز داشت، دوستان و اقوام و همکارانت که تو را به بیراهه می کشند شیاطین واقعی هستند. کسانی که شما آنها را گمراه فکر می کنید شیاطین هستند نه جناتی کہ در داستان ھا گفتہ می شود.

تقوا به عنوان سپر محافظ در مواقعی عمل می کند که فرد توسط گروه های شیطان محاصره می شود. خداوند در سوره انعام آیات 70 و 71 بر اهمیت تقوا برای حفظ خود از دوستان، همسایگان و همشهریان تاکید می کند. مردم شهرهای دور و دراز نمی توانند ما را گمراه کنند. شیطان لاهور در لاهور ساکن است و شما به او متصل هستید. کسانی که در حوزه شما نیستند نمی توانند شما را گمراه کنند. برای مثال، در حالی که ممکن است نریندرمودی فردی شرور در نظر گرفته شود، او نمی تواند ما را در پاکستان گمراه کند. تهدیدهایی که ما را به خطر می اندازد در اطراف ما وجود دارد و ما باید از خود در برابر چنین تھدیدات محافظت کنیم.

قُلْ أَنَدْعُو مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَنْفَعُنَا وَلَا يَضُرُّنَا وَنُرَدُّ عَلَىٰ أَعْقَابِنَا بَعْدَ إِذْ هَدَانَا اللَّهُ كَالَّذِي اسْتَهْوَتْهُ الشَّيَاطِينُ فِي الْأَرْضِ حَيْرَانَ لَهُ أَصْحَابٌ يَدْعُونَهُ إِلَى الْهُدَى ائْتِنَا ۗ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَىٰ ۖ وَأُمِرْنَا لِنُسْلِمَ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ {71}

بگو: آیا ما خدا را رها کرده و چیزی را (مانند بتان) که هیچ قادر به نفع و ضرر ما نباشد به خدایی بخوانیم و بعد از آنکه خدا ما را هدایت نمود باز به خوی جاهلیت برگردانده شویم؟! مانند کسی که فریب و اغوای شیطان او را در زمین سرگردان ساخته است در حالی که او را یارانی است که او را به راه راست می‌خوانند که نزد ما بیا! بگو: هدایت خدا به حقیقت هدایت است و ما مأموریم که تسلیم فرمان خدای جهانیان باشیم.

وَأَنْ أَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَاتَّقُوهُ ۚ وَهُوَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ {72}

و نماز به پا دارید و از خدا بترسید و اوست که به سوی او محشور می‌شوید.

به وضعیت کشور همسایه ما نگاه کنید، اینطور نیست که بت پرستی فقط توسط افراد نادان انجام می شود، بلکه در عصر امروز افراد ارزشمندی در عرصه علم و فناوری و اساتید دانشگاہ ھستند که در همه جای دنیا شناخته شده اند و آدم ھای قدری ھستند اما در برابر بت های سنگی تراشیده شده سر تعظیم فرود می‌آورند. این سنگ ها توانایی آسیب رساندن یا سود رساندن به کسی را ندارند، با این حال آنها به عنوان خدایان پرستیده می شوند و بت پرستان از آنها خواسته های دنیوی را طلب می کنند. این پدیده در میان فرهنگ‌های مختلف از جمله ژاپنی‌ها، کره‌ای‌ها، چینی‌های باستان، هندوها، مسیحی‌ها و حتی مسلمانان مشاهده می‌شود که گاه به اشیایی روی می‌آورند که هیچ قدرتی بر زندگی‌شان ندارند. مردم با دست خود شبیه می سازند و سپس از این مصنوعات توسل می یابند. این یک سوال انتقادی را مطرح می کند: چرا باید چیزی را پرستش کرد که نمی تواند هیچ سود یا ضرر واقعی داشته باشد؟ این مفهوم در قرآن به چالش کشیده شده است، جایی که خداوند از عقل ما دعوت می کند و به پیامبر (ص) دستور می دهد که به ما یادآوری کند که خدا را به نفع موجودات بی جانی که هیچ ارزش واقعی ندارند، رها نکنیم. آیا پس از دریافت هدایت، بازگشت به بت پرستی و گمراهی معقول است؟ قرآن این موضوع را با مثال مسافری که طعمه نفوذ شیطان شده و متحیر و سرگردان شده است، بیان می کند. دوستان اش او را بہ سوی راه راست دعوت می کنند، اما او بہ سمت گمراھی حرکت می کند. خداوند به پیامبر (ص) خبر می دهد که هدایت واقعی فقط از اوست و ما به تسلیم در مقابل او و اقامه نماز و کسب تقوا امر شده ایم.

اصطلاح «استهوا» از «ھوی» گرفته شده است که به معنای پستی و فرود است. معمولاً به امیال تعبیر می شود، اما معنای آن فراتر از آن است.

نقش شیطان این است که گزینه های پست و حقیر را به افراد ارائه می دهد و هرگز آنها را به آرزوهای بالاتر نمی برد. برای مثال، جوانی که مشتاق تحصیل است، ممکن است توسط شیطان وسوسه شود تا اهدافی را دنبال کند که در نهایت منجر به سقوط او شود. شیطان راهها، افکار و اهدافی را ارائه می دهد که انسان را به سمت پایین هدایت می کند.

قرآن نمونه ای از کسی را ارائه می دهد که به مقامی از علم و دانش رسیده است، سپس چیزهایی در مقابل او قرار می گیرد که در عین عالم بودن، او را به انحطاط می کشاند. پس چنین فردی در خطر افتادن به ورطه است، زیرا گرایش او به خواسته های مادی مانند مال یا روابط نامشروع زیاد شده است. هنگامی که یک عالم دینی با یک فرصت سرمایه گذاری جذاب روبرو می شود، او خود را در حال به خطر انداختن اصول خود برای سود مالی می بیند و بنابراین او در مسیر انحطاط قرار می گیرد.

 دوستان انسان اغلب در شناخت طرز فکر او مهارت دارند و تأثیرات فاسدی متناسب با ذهنیت آن ارائه می دهند. آنها اهداف فریبنده اما حقیر ارائه می دهند و دیگران را به بیراهه می کشانند. حتی کسانی که در ابتدا راه درست را پیدا می‌کنند، می‌توانند تحت تأثیر هم سن و سال خود قرار بگیرند و وسوسہ شوند کہ زندگی خود را با دنبال کردن علم دین تلف نکنند.

همه افراد دارای یک حلقه اجتماعی هستند و برای کسانی که اجتماعی تر هستند، شبکه های آنها می تواند گسترده باشد. با تأمل در تجربیات خودم، به یاد می‌آورم که تحصیلاتم را با گروه کوچکی از همراهان شروع کردم، اما هرچه پیشرفت کردم، با افرادی که انقلابی شدند بیشتر برخورد کردم. با این حال، بسیاری از آنها از آن زمان دور شده اند. در جامعه ما طلاب علوم دینی اغلب کم ارزش ھستند، در حالی که طبق روایات تحصیل علم دینی یکی از بالاترین مقام هایی است که پس از نبوت می توان به آن دست یافت. کسانی که این سفر را آغاز می‌کنند اغلب می‌توان اینگونه ارزیابی کرد که چند نفر ثابت قدم می‌مانند، زیرا بسیاری از آنها پس از ازدواج تسلیم فشارهای خارجی شده‌ هدف خود را از دست داده‌اند، زیرا تأثیر پدر و مادر، جامعہ، دوستان یا حتی معلمان انسان را از ھدف واقعی خودش دور می کنند۔

این نوع افراد را جنیان از راه خدا منحرف نکردند. بلکه ہم سن و سالان و دوستان و نزدیکانشان بودند که آنھا را وارد یک ھدف بی ارزش کردند. در نتیجه، آنها خود را در حالت سردرگمی می یابند. دوستان خوب که در ایمان خود ثابت قدم هستند سعی می کنند آنها را به راه راست هدایت کنند، اما حرف آنها اغلب شنیده نمی شود. شیاطین دنیا، به ویژه آنهایی که در شبکه های اجتماعی هستند، می توانند افراد را به مسیرهای ویرانگر هدایت کنند و باعث شوند که بسیاری پس از مواجهه با محتوای گمراه کننده، راه خدا را ترک کنند.

این سردرگمی افراد را نسبت به دیگران از جمله دوستان سابق خود بی اعتماد می کند. درس مهم در اینجا بدست آوردن تقوی است که فرد را از عمل به هر توصیه ای که با آن مواجه می شود محافظت می کند. در دنیایی مملو از منفی بافی، که به نظر می رسد همه به عقاید شما حمله می کنند، تقوا امری ضروری است. این اولین ضرورت برای همه است، زیرا همه ما در محاصره شیاطین هستیم که پیشنهادهای پست و مشاوره های بی ارزش ارائه می دهند. فقط از طریق تقوی می توانیم خود را در برابر این تأثیرات محافظت کنیم، زیرا هیچ چیز دیگری نمی تواند چنین محافظتی را فراهم کند.

هنگامی که مؤمنان تقوی را ترک می کنند، زندگی آنها می تواند شبیه زندگی غیر مسلمانان باشد، و گاهی اوقات، غیرمسلمانان نسبت به برخی مسلمانان احساس انسانیت بیشتری نشان می دهند. امروز شاهد برخی از بدترین جنایات تاریخ بشر هستیم. در گذشته، ظلم و ستم در مواردی مجزا رخ می‌داد و اغلب برای مدت‌های طولانی برای جهان گسترده‌تر ناشناخته باقی می‌ماند. اما در عصر کنونی ما، ظلم برای همه قابل مشاهده است، با این حال بسیاری از کسانی که خود را عالم دین و مسلمان می دانند، بی عمل می مانند. امروز، 29 نوامبر، روز همبستگی سازمان ملل با فلسطین، به دنبال قطعنامه ای در این زمینه است. این همبستگی باید هم از سوی دولت ها و هم از سوی افراد ابراز شود. ما می توانیم مشاهده کنیم که آیا واقعاً با فلسطین اعلام همبستگی می کنیم یا نه. در اخبار امروز اظهارات رئیس جمهور، نخست وزیر و فرمانده ارتش ما با اشاره به ارجاعات سازمان ملل در مورد مسائل مختلف با فلسطین ابراز همبستگی می کنند. با این حال، 400 روز از ظلم و ستم می گذرد و سازمان ملل دستور داده است که هر انسانی باید در برابر این بی عدالتی بایستد. عدم اقدام این افراد نشان می دهد که بدون تقوا، بشریت نمی تواند وجود داشته باشد. تنها با تقوا می توان احساسات انسان را حفظ کرد.

در دو ماه گذشته، 4000 نفر در لبنان شهید شدند و به دلیل عواقبی که اسرائیل با آن مواجه شد، برای مدت کوتاهی آتش بس برقرار شد. با این حال، غزه همچنان نادیده گرفته شده است و هر گونه درخواست برای آتش بس توسط ایالات متحده وتو شده است. بسیاری هنوز به ترامپ رسوا شده امیدوارند. علیرغم جنایات بی شماری که ایالات متحده مرتکب شده است، آنها موقعیت خود را حفظ کرده و از منافع جهان اسلام بهره مند می شوند. جوانان ما به جای انجام اقدامات سازنده، خود را در شبکه های اجتماعی به مسائل بی اهمیت مشغول می کنند. آنها باید بدانند که آمریکا تا چه حد از مسلمانان پاکستانی از طریق محصولات، مدارس و سایر مزایای آمریکایی سود می برد. بسیار مهم است که تاکید کنیم پاکستان چقدر به آمریکا کمک می کند، که به نوبه خود از ظلم اسرائیل به فلسطینیان حمایت مالی می کند. اسامی این شرکت ها را به راحتی می توان در اینترنت پیدا کرد. این 58 کشور در حالی که از ایالات متحده سود می برند، سکوت می کنند که همچنان درگیری را طولانی می کند.

عرض کردم که غیر مسلمانان بهتر از مسلمانان رفتار می کنند. پرونده غزه توسط آفریقای جنوبی به دادگاه بین‌المللی کشیده شد و در نتیجه تصمیمی مبنی بر جنایتکار جنگی نتانیاهو و صدور حکم بازداشت صادر شد. اکنون این وظیفه هر کشوری است که او را در هر کجا که فرود می آورد دستگیر کند. در حالی که کشورهای غیر اسلامی به این اقدام متعهد شده اند، هیچ کشور مسلمانی تا بہ حال اعلامیه مشابهی را اعلام نکرده است. کشورهایی مانند امارات، ترکیه، عربستان سعودی و حتی پاکستان سکوت کرده اند. کشورهای غیرمسلمان اعلام کرده اند که او را دستگیر خواهند کرد، حتی اگر او به سادگی بر فراز قلمرو آنها پرواز کند، و اسپانیا و بریتانیا بر پایبندی خود به این اصل تاکید می کنند. سکوت کشورهای مسلمان نشان دهنده سطح نگران کننده ای از سازش اخلاقی است.

امام حسین (ع) در روز عاشورا به دلیل هیاهوی دشمنان از ایراد خطبه باز ماندند و دشمنان از شنیدن حرف امام سر باز زدند. امام حسین (ع) در پاسخ فرمودند که ناتوانی آنان در شنیدن حقیقت ناشی از خوردن لقمه های حرام است. من این سؤال را از مردم می‌پرسم: این حکام عرب شکم شان از خواروبار حرام صهیونیست‌ها سیرند، آیا شما هم شکم تان را با حرام پرکرده‌اید؟ اگر نه، چرا سکوت می کنید؟ چرا علما سکوت کرده اند؟ مردم چرا حرف نمی زنند؟. اگر انسانیت دارید، پس انسانیت از شما می خواهد که به زبان بیاورید. اگر مسلمان هستید، اسلام شما را مجبور می کند که نگرانی های خود را بیان کنید. حتی سازمان ملل متحد نیز به ویژه امروز در 29 ام خواستار اقدام است.

این سکوت نشان دهنده یک ضعف اساسی است. قرآن از ما می پرسد وقتی مستضعفان از دست ستمگران سرزمینشان نجات را فریاد می زنند، چه بر سر شما آمده است؟ خداوند از ما می‌پرسد: من شما را انسان ساختم، پس چرا در راه خدا قیام نمی‌کنید؟ حاکمان در حال خوردن حرام هستند و ما باید به این مذمت قرآن پاسخ دهیم. اگر اجابت نکردی، خداوند پاسخ می‌دهد و حقیقت فساد تو را برملا می‌کند و نشان می‌دهد که از انسانیت خود دور شده‌ای، و هیچ تفاوتی با حیوانات نخواهد داشت. قبل از اینکه خداوند به خاطر بی عملی شما رسوایی را نصیب شما کند، باید به ندای مظلومان پاسخ دهید.

ما قدرت ایجاد تغییر را داریم و این تنها ملت پاکستان است که می تواند به این جنگ پایان دهد. من بدون اغراق تاکید می کنم که مردم پاکستان می توانند ظرف یک روز جنگ در غزه را متوقف کنند. شما باید به سفارت آمریکا بروید و اعتراض کنید و بخواهید تا زمانی که اسرائیل از ظلم و ستم خود دست برندارد، هیچ منفعتی از پاکستان دریافت نشود. ما باید دست به کار شویم و به فریاد کسانی که در رنج هستند پاسخ دهیم.